Ở các xã vùng thấp của huyện Mường Khương, những ai quan tâm đến các loại cây ăn quả, đặc biệt là những loại cây trồng mới, có hiệu quả kinh tế cao thay thế những loại cây có giá trị kinh tế thấp hoặc dễ bị sâu bệnh sẽ biết đến đồi mắc ca của gia đình anh Lừu Phừ, thôn Na Lốc 2, xã Bản Lầu. Khi biết anh Lừu Phừ trồng thành công loại cây được mệnh danh là “nữ hoàng quả khô” của vùng nắng gió Tây Nguyên, nhiều người đã đến tham quan, học hỏi.
Anh Lừu Phừ đưa tôi đi tham quan đồi cây “quý như vàng” của gia đình. Giữa những đồi ngô của bà con trong thôn, đồi mắc ca hơn 1 ha của gia đình anh Lừu Phừ nổi bật xanh tốt, trong những tán lá là chi chít quả. Xa xa, những vạt cây mới trồng được 1 năm cũng đang tạo lá non xanh mướt. Anh Phừ với tay lấy một chùm quả xanh, cắt bỏ lớp vỏ cứng để lộ ra nhân hạt trắng nõn rồi mời tôi thưởng thức. Dù còn hơn 4 tháng nữa mới đến kỳ thu hoạch nhưng khi ăn, tôi vẫn cảm nhận được độ tươi, giòn, ngọt và mùi thơm hấp dẫn của nhân mắc ca.
Đồi mắc ca của gia đình anh Lừu Phừ có hơn 500 cây, trong đó hơn 300 cây đã được 8 năm tuổi và hơn 200 cây 1 năm tuổi. Lứa cây 8 tuổi đã được thu 2 vụ. Vụ đầu tiên lác đác cây bói quả, gia đình chỉ thu được 2 tạ. Đến vụ thứ 2, 80% cây cho quả, sản lượng đạt 2 tấn hạt, giá bán 80.000 đồng/kg, trừ chi phí, anh Phừ thu lợi 60 triệu đồng.
Anh Lừu Phừ cho biết: Sau 8 năm trồng mắc ca, tôi nhận thấy việc chăm sóc loại cây này không quá khó, không mất nhiều công sức. Đặc biệt, cây rất phù hợp với thổ nhưỡng và khí hậu nơi đây. So với các loại cây trồng khác, mắc ca cho thu nhập cao hơn nhiều.
Ông Nguyễn Văn Mão, Phó Chủ tịch UBND xã Bản Lầu cho biết: Trước đây, các thôn chủ yếu trồng chuối và dứa. Gần 5 năm nay, cây chuối bị sâu bệnh chết hàng loạt, thêm vào đó, đầu ra sản phẩm khó khăn, nên bà con chuyển sang trồng các loại cây khác. Mắc ca là một trong những cây trồng mới của bà con trong xã. Phần lớn các hộ trồng mắc ca từ năm 2022 sau khi thấy gia đình anh Lừu Phừ trồng thành công qua 2 vụ thu hoạch. Chúng tôi cũng khuyến cáo bà con mua giống cây ở nơi có uy tín, đảm bảo chất lượng cây trồng, đồng thời nghiên cứu kỹ thuật trồng, chăm sóc để đạt hiệu quả cao.
Thời điểm từ năm 2012 - 2014, tỉnh thực hiện Dự án “Xây dựng mô hình khảo nghiệm trồng mắc ca trên địa bàn tỉnh Lào Cai” cho 75 hộ với 37,5 ha tại các xã Nậm Pung, Y Tý (huyện Bát Xát) và xã Tả Phời, Vạn Hòa (thành phố Lào Cai). Năm 2013, do ảnh hưởng của mưa tuyết nên 21,8 ha trồng tại huyện Bát Xát bị hư hại hoàn toàn. Năm 2018, theo đánh giá bước đầu thực hiện dự án cho thấy, với diện tích mắc ca còn lại ở thành phố Lào Cai, cây sinh trưởng bình thường, tỷ lệ ra hoa khoảng 60%, tỷ lệ đậu quả rất thấp. Nguyên nhân đậu quả thấp chủ yếu do độ ẩm không khí cao, thường xảy ra mưa phùn hoặc mây mù trong giai đoạn cây phân hóa mầm hoa, nở hoa, hạt phấn bị thối không đậu quả.
Nhiều hộ dân thử nghiệm trồng mắc ca.
Gia đình ông Phạm Văn Mai, xã Vạn Hòa (thành phố Lào Cai) là 1 trong 75 hộ trên địa bàn tỉnh tham gia dự án trồng mắc ca từ năm 2012. Đến nay, mô hình này chỉ còn gia đình ông và 1 hộ ở xã Tả Phời duy trì. Ông Phạm Văn Mai cho biết: Gia đình tôi được dự án hỗ trợ trồng 2.000 cây từ năm 2014. Từ đó đến nay, gia đình luôn tuân thủ kỹ thuật trồng và chăm sóc cây, tuy nhiên sản lượng rất thấp, mỗi năm chỉ thu được 3 tạ - 4 tạ quả.
Năm 2016, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có quyết định phê duyệt “Quy hoạch phát triển cây mắc ca vùng Tây Bắc và Tây Nguyên đến năm 2020, tiềm năng phát triển đến năm 2030”. Theo đó, Lào Cai không nằm trong vùng quy hoạch phát triển cây mắc ca. Đến nay cũng chưa có nghiên cứu cụ thể của ngành chức năng về các điều kiện cần thiết để đánh giá vùng trồng mắc ca phù hợp ở Lào Cai.
“Ngành nông nghiệp tỉnh đang tích cực liên hệ với Hiệp hội Mắc ca Việt Nam để khảo sát, đánh giá các điều kiện phát triển đối với cây mắc ca, đồng thời hướng tới việc hợp tác đưa cây trồng này phát triển trên địa bàn tỉnh nếu cây thích nghi tốt” - ông Tô Bá Toại cho biết thêm.
Câu chuyện đưa cây “nữ hoàng quả khô” về với mảnh đất Lào Cai có nốt “thăng”, nhưng cũng có những nốt “trầm”. Điều người dân mong muốn là có những khảo sát, đánh giá khoa học, cụ thể của ngành chức năng về thổ nhưỡng, khí hậu tại Lào Cai đối với loại cây này, bởi lẽ là cây lưu niên, mang lại giá trị kinh tế cao, nếu phù hợp, đây sẽ là cây trồng triển vọng giúp nâng cao thu nhập cho bà con.
