25 chiếc cọn nước ở bản Nà Khương (Lai Châu) như những chiếc bánh xe khổng lồ, bền bỉ quay, lấy nước tưới tiêu cho cánh đồng lúa, ập òa reo vui suốt đêm ngày.
“Máy bơm” xứ Mường
Đối với các cư dân Thái, Mường, Tày, Nùng sinh sống ở vùng Tây Bắc, cọn nước như một nông cụ, giúp người dân lấy nước từ những con sông, suối thấp để tưới tiêu cho những thửa ruộng trên cao.
Trên những cánh đồng lớn như Mường Thanh (Điện Biên), Mường Lò (Yên Bái), khách đường xa thỉnh thoảng bắt gặp những chiếc cọn nước kẽo kẹt ngày đêm múc từng ống nước tưới tiêu cho đồng lúa đang thì con gái (thời lúa trổ đòng).
Những có lẽ, nơi nhiều nhất, đẹp nhất của cả vùng Tây Bắc không đâu bằng cọn nước bản Nà Khương.
Theo anh Lò Văn Các, một người dân ở bản địa, cứ vào tháng 9 âm lịch hằng năm, để có thêm nước tưới cho cánh đồng lúa chiêm Xuân rộng hơn chục héc ta, dân bản lại cùng nhau dựng cọn nước dọc theo dòng suối Nậm Mu, lấy nước từ suối lên tưới cho lúa.
Đến nay, đã có 25 con nước được dựng lên liền nhau, chạy dọc sông Nậm Mu.
Để làm cọn, người Thái ở Nà Khương chọn một thanh gỗ chính để làm trục giữa, thanh gỗ này nhẹ, bền và có khả năng chịu nước tốt.
Tiếp đến là công đoạn làm nan cọn, nan cọn được làm bằng những cây vầu có thân thẳng. Sau đó, những cây nứa già được chẻ mỏng rồi ghép lại thành từng tấm phên mỏng hình chữ nhật để làm cánh quạt, nước chảy tác động vào những tấm phên này sẽ tạo ra lực đẩy làm quay cọn và cuốn nước đổ lên cao.
Cọn nước ở bản Nà Khương có chiều cao khoảng 6m. Hằng năm, các cọn nước cũng chỉ được người dân sử dụng được đến trước mùa nước lũ. Khi có lũ về, các cọn nước thường bị cuốn trôi. Đến tháng 9 âm lịch hằng năm, người dân trong bản lại dựng lại những cọn nước mới.
Người Thái ví những chiếc cọn nước này là những chiếc máy bơm nước khổng lồ, mang nguồn nước đến đồng ruộng. Những cọn nước ngày đêm miệt mài bên dòng sông, đưa nước phục vụ sản xuất đã tạo nên hình ảnh tuyệt đẹp và bình dị thu hút hàng nghìn du khách đến tìm hiểu, khám phá.
Những chiếc cọn nước nổi bật giữa cánh đồng lúa bản Nà Khương xanh rì đang thì con gái.
Ống luồng được đục thông các mắt làm phương tiện dẫn nước từ nan quạt đến ruộng lúa.
Để một chiếc cọn được bền, người Thái ở bản Nà Khương chọn vật liệu nhẹ, bền, sẵn có trên rừng và có khả năng chịu nước tốt.
Những chiếc cọn nước khổng lồ với vòng quay chậm rãi từ lâu đã gắn liền với con sông Nậm Mu trong mát, những cánh đồng lúa chín nặng bông. Đây cũng là một công cụ đặc biệt hỗ trợ đắc lực trong công việc dẫn nước tưới cho bà con dân bản.
Đến thăm cọn nước bản Nà Khương, du khách được tìm hiểu những tập tục gắn liền với sông nước Nậm Mu của người Thái bản địa.
Những đứa trẻ bản Nà Khương di chuyển bè mảng trên sông Nậm Mu.
Người dân bản Nà Khương bắc một cây cầu tre qua sông Nâm Mu vào nước cạn để đưa du khách tham quan sang bên kia sông.
Cọn nước bản Nà Khương là điểm đến ưa thích của du khách và là sản phẩm mới trong chuỗi sản phẩm du lịch cộng đồng Tây Bắc năm 2017.
Sau những giờ làm việc mệt nhọc, bà con bàn Nà Khương lại rủ nhau ra cọn nước để tắm mát, nghỉ ngơi. Hình ảnh những cô gái e ấp, ẩn mình trong làn nước trong xanh bên những guồng quay khổng lồ tạo nên vẻ đẹp tinh khôi, nguyên sơ chốn núi rừng trong mắt du khách.
Hiện nay, cả bản Nà Khương đã có 20/64 hộ tham gia làm du lịch bên bờ sông Nậm Mu. Bình quân mỗi ngày, mỗi hộ cũng thu được từ 500-600 ngàn đồng từ cho thuê trang phục và chế biến món ăn.
Du khách nghỉ ngơi, thư giãn, vui đùa, thưởng thức các món ăn địa phương và được hòa mình cùng nắng, gió của núi rừng.
Những đứa trẻ thuê trang phục truyền thống của dân tộc Thái nô đùa trong dòng nước mát lành sông Nậm Mu.
Cọn nước bản Nà Khương tô điểm thêm cho cảnh sắc bản làng, đồng ruộng, thể hiện sự sáng tạo của bà con trong việc chinh phục thiên nhiên.
Để trải nghiệm cuộc sống của người dân ở Bản Bo, du khách được đi bắt cá và chế biến món cá nướng ngay bên bờ sông Nậm Mu.
Xã Bản Bo đang quy hoạch lại một số khu vực để phát triển du lịch sinh thái cộng đồng tại bản Nà Khương. Theo đó, một số hộ dân có nhà sàn trong bản sẽ được di chuyển ra vùng triền đồi thấp bên cạnh con suối Nậm Mu để phát triển loại hình du lịch lưu trú tại nhà (homestay).
Xã Bản Bo cũng đã cử một đội 10 người gồm lãnh đạo bản, công an viên, đoàn thanh niên để thu vé và trông coi xe, giữ gìn an ninh trật tự ở khu vực cọn nước nơi khách đến tham quan. Vé vào tham quan cọn nước bản Nà Khương là 10.000 đồng/người.
