Chẳng thế mà hình ảnh chiếc cổng làng Mông Phụ với lớp ngói phủ màu xưa cũ bên cây đa cổ, bến nước xưa gợi một thời xưa cũ đã ám ảnh biết bao thế hệ người Việt. Nhưng có lẽ, khi ta bắt gặp những chiếc cổng làng bé nhỏ nằm lọt thỏm trên những ngôi nhà cao tầng trong phố lại miên man hồi tưởng về một thời làng lên phố. Dường như còn phảng phát đâu đây hương lúa, hương cau; giếng làng nằm đâu đó dưới lớp bê tông hay tiếng trống chèo còn văng vẳng bên tai.
Ngày còn nhỏ, khi lang thang qua các dãy phố mới được mở rộng của Hà Nội, tôi cứ bị ám ảnh bởi những cổng làng xưa cũ ấy. Thoạt nhìn chúng chỉ là những hình hài sứt mẻ với lớp vữa nhiều khi đã bong trơ ra những viên gạch đỏ rêu mốc. Hình dáng, kích thước chiếc cổng ấy như chẳng còn tương thích với những xe cộ cồng kềnh, những dòng người nườm nượp qua lại trong tất tả mưu sinh. Chẳng phải vô tình mà có lúc mải miết đi về người ta ước đập cái cổng cũ kĩ vô dụng ấy đi cho làng thông thoáng. Giữa cái thời mỗi căn nhà tìm cách cơi nới, kiên cố như một pháo đài, chiếc cổng chẳng có cánh, có tường bao kia dường như lạc thời, vô ích.
Nhưng cứ mỗi dịp đi xa, lại thấy tự hào về cái cổng làng cũ kĩ ngay đầu ngõ nhà mình khi từ phố trở về. Chẳng cầu kì, hiểm trở nhưng bước qua chiếc cổng ấy như lời nhắc ta về kí ức của làng. Những con chữ đắp trên chiếc cổng dù đã trở thành xa lạ với con người hôm nay nhưng vẫn thân quen ám ảnh con người. Dường như cái nút thắt của giao thông ấy khiến người ta bước chậm lại. Cũng có nghĩa là sống chậm hơn, nghĩ kĩ hơn về một điều gì đó trong cuộc đời.
XEM THÊM >> Cổng làng xưa và nay
Tôi từng bắt gặp hình ảnh một bà cụ tóc trắng như cước ngồi bán nước bên chiếc cổng như thế. Ngọn đèn leo lét trong những tối mùa đông như một nốt trầm sâu lắng trước những xô bồ của đường phố. Nhấp môi chén nước trà nóng, được nghe cụ giảng giải về cái tên được đắp trên cổng làng, về một thời lóc cóc tiếng xe ngựa, về những gánh hát chèo đã qua chiếc cổng này trong hồi ức từ thời ấu thơ của cụ mà thấy thời gian như ngừng lại bên chiếc cổng ấy.
Rồi năm tháng sẽ đi qua, có những chiếc cổng làng xưa hẳn sẽ không còn trụ lại được trước nắng mưa mài mòn, hay bị phá bỏ nhường chỗ cho một đời sống mới. Khi ấy, những chiếc cổng làng xưa sẽ chỉ còn vẹn nguyên trong ký ức.