Đinh Văn Dinh hồ hởi với gốc lan rừng hái được
Ăn rừng, ngủ núi
Để được mục sở thị sự nhọc nhằn, chúng tôi theo chân Đinh Văn Dinh (23 tuổi, người H’rê, ngụ thôn 4, xã An Dũng, huyện An Lão, Bình Định). Chuyến đi khởi hành từ sáng sớm, sau khi đã lót bụng bằng bữa cơm với rau rừng và một vài con cá sông mà vợ Dinh chuẩn bị từ đêm. Dinh bảo: “Mình phải đi sớm cho kịp. Dịp này gần tết, các cửa hàng cây cảnh dưới xuôi lên hỏi mua lan rất nhiều".
So với các loại cây cảnh khác thì lan rừng rất có giá, bởi thế cứ gần tết người dân lại tập trung thành từng nhóm vào rừng hái lan về bán. Lan rừng thì ít, người thì đông. Có khi phải đi mất cả ngày đường vào tận rừng sâu vẫn không thấy lan. "Anh mới đi lần đầu, vất vả lắm đó nên phải chuẩn bị tinh thần trước. Đi giữa đường mà đòi về là không ai đưa về đâu”, Dinh nói.
Ngoài chúng tôi, có thêm 3 người bạn khác của Dinh là Đinh Văn Mường, Đinh Văn Khăm và Đinh Văn Bái. Dụng cụ săn lan rừng đơn giản: Bao tải lớn, dao quắm, dây thừng, đinh mười phân, búa đóng đinh, đèn pin, lương thực và không thể thiếu rượu nhằm giữ ấm cơ thể của tiết trời miền núi cuối đông. Khi tất cả đã sẵn sàng, mỗi người chúng tôi nhấp một chén rượu rồi nai nịt gọn gàng khởi trình.
Trên đường đi, Dinh cho biết: “Địa điểm có nhiều phong lan nhất là trong rừng sâu, phải đi bộ một ngày trời mới đến. Bữa trước có đoàn nghiên cứu lâm nghiệp, thuê tôi dẫn đường. Đi miết, ăn ngủ trong rừng một tuần liền. Trả công nhưng tôi không nhận. Chuyến ấy, tôi cũng kiếm được vài nhánh lan rừng xem như có công rồi”.
Rừng sâu là nơi có nhiều lan rừng, nhưng cũng chứa đựng đầy hiểm nguy
Quả thực, ban đầu nghe Dinh kể khó kể khổ tôi không tin. Nhưng giờ thì miệng mũi đua nhau thở mới hiểu vất vả của nghề này. Sau hơn 3 giờ đi bộ ròng rã, nghỉ chân bên con suối Xà Rong. Gần trưa, từng tia nắng yếu ớt xuyên qua tán lá rừng ken dày sương rừng và khí núi vón thành từng mảng.
Đến trưa cả nhóm chia từng nắm cơm chấm muối tiêu nhai một cách ngon lành. Rồi vục đầu xuống suối tu ừng ực. Từng hơi thuốc nhả ra xối xả để xua đuổi tụi muỗi rừng đang vo ve. Đến chiều, cũng đến nơi có nhiều lan rừng: Đỉnh Voi Mẹp. Chiếc bạt được căng lên, lấy lá cây rừng làm chiếu, ngôi nhà dã chiến hoàn thành. Ai việc nấy, người kiếm củi, kẻ hái rau rừng...
Mờ sáng, lần theo các cây cây cổ thụ, dùng dao quắm phát những dây chằng chi chít vướng ngang tầm mắt. Sau gần nửa giờ đồng hồ lần tìm, thấy một gốc lan rừng bám trên thân cây cổ thụ ở độ cao 15m. Dù chưa biết là giống lan gì nhưng ai nấy đều phấn khởi. Dinh lấy cuộn dây thừng khoác lên người, rồi dùng đinh mười đóng lên thân cây cổ thụ từng cái một làm chỗ đặt chân để trèo, trèo đến đâu đóng đến đó. Leo đến nơi, Dinh dùng dây thừng buộc người vào thân cây kẻo ngã rồi hét lớn: “Một gốc lan Ninh Xuân to lắm chúng mày ơi”.
Ăn của rừng, rưng rưng nước mắt
Xúm lại bên gốc lan rừng vừa được gỡ xuống từ thân cây mẹ, Dinh cho biết: Trong các loại lan rừng thì lan Ninh Xuân quý nhất, lá của chúng dày và to hơn các loại lan khác. Hơn nữa chúng thường nở đúng dịp tết âm lịch nên giá cao hơn. Mỗi nhánh lan Ninh Xuân 200 ngàn đồng. Có bao nhiêu có người lấy hết mà không bao giờ kỳ kèo giá cả.
Một nhánh lan rừng
Với gốc lan Ninh Xuân hái được, đếm được 9 nhánh lớn và chi chít các nhánh nhỏ. Tính ra gần 2 triệu đồng. Bên cạnh đó còn có các loại lan khác, như lan Tai Trâu rất to, phiến lá mỏng, mọc ở tầm trung. Loại này chủ hàng mua theo trọng lượng. Lan Tóc Tiên thì thân tựa cái roi mây vậy, thường mọc ở các lèn khe suối. Chủ hàng thường mua theo nắm…
Với "thành quả" thu được, chúng tôi nhanh chóng xuống núi. Đường đi đã khó, đường về cũng không dễ dàng. Tôi cố bám theo dấu vết mà Dinh đã tạo ra khi đi lên nhưng vẫn lạc mấy lần. Những lèn đá, vách núi làm tôi ngã dúi dụi dù được giao mang những thứ nhẹ nhàng nhất. Về tới nơi, ai cũng cảm thấy mệt rã rời. Vợ Dinh mừng rỡ: “Đi đường không có chuyện gì chứ. Cả đêm em ngủ không được, thấy trời mây đen dày đặc lo quá. Nếu mưa to thì làm sao về được”.
Nhấc chén rượu ấm nồng, tâm sự những cay cực trong nghề, Dinh bảo: “Bản mình có nhiều người đã bỏ mạng rồi đó. Đó là Đinh A Pua, sát nhà mình. Năm đó, A Pua một mình vào rừng. Khi trèo lên cây cao thì rắn lục xanh nằm trong lan rừng, do trùng với màu lá cây nên không nhìn thấy. Thế là một vết cắn vào tay làm A Pùa ngã từ trên cao xuống. Vài ngày sau dân bản đèn đuốc đi tìm thì phát hiện thi thể anh bị dập nát dưới gốc cổ thụ.
Sau lần ấy, ai nấy đều khiếp sợ. Bẵng đi một thời gian, đến khi những chủ hàng ráo riết tìm mua lan rừng với giá cao ngất ngưởng chúng tôi lại hành nghề cũ. Dù trong thâm tâm vẫn còn bị ám ảnh nhưng cố gắng quên đi. Biết đối mặt với chết chóc, bi thương nhưng vẫn đánh liều vậy đó”.
Để hái lan rừng, thợ săn lan phải buộc dây dừng vào thân cây để leo lên
Đinh Văn Khăm thêm vào: “Hôm đó tôi cùng người anh em vào rừng tìm lan để biếu cho người quen dưới xuôi. Khi chặt nhánh cây có lan xuống đập vào tổ ong vò vẽ. Thế là ba chân bốn cẳng chạy thục mạng, may có con suối gần đó thế là lặn hụp xuống. Về đến nhà sốt đến vài ngày, phải truyền dịch”.
Chính vài lý do đó mà trước mỗi chuyến đi Dinh đều làm một cái lễ cúng thần rừng và các bạn bè đã mất vì lan rừng trong xa thẳm đỉnh Voi Mẹp. Một cái lễ đơn giản nhưng rất ý nghĩa, cho cả người sống lẫn người đã mất. Lan rừng rất thiêng, chúng là hóa thân của các vong hồn trinh nữ chết thảm trong rừng sâu. Nên không phải ai cũng làm cái nghề này được mà phải có duyên.
Căn nhà sàn đã đỏ lửa, xua đi cái rét miền cao. Câu chuyện của chúng tôi bị cắt lời bởi vợ Dinh: “Thôi bỏ nghề này đi anh à, mình còn trẻ làm cái gì mà chả được. Ở nhà với em gắng cày cuốc lật cỏ kiếm ăn. Lỡ có chuyện gì thì em biết làm sao đây”. Sau một hồi trầm ngâm, Dinh đáp: “Có lẽ thế, chứ đi lắm cũng có ngày mất mạng. Bẫy rừng giăng mắc dọc đường, không gặp hôm nay cũng hôm khác”.
Tạm biệt rừng An Lão, Dinh tiễn tôi ra con dốc đầu bản rồi bảo: “Tặng anh một giỏ lan làm kỷ niệm đó, về gắng chăm sóc chứ lấy được nó phải trả bằng mạng sống đó”. Tôi cầm chắc giỏ lan trong tay mà lòng nặng trĩu.