Phụ nữ quê lúa Thái Bình khởi nghiệp trên đất Sa Pa từ cây tía tô

Chọn cây tía tô để khởi nghiệp

Đến xã Tả Phìn một vùng quê nổi tiếng về du lịch cộng đồng ở thị xã Sa Pa, hỏi đến chị "Xuân tía tô" mọi người trong xã ai cũng biết, bởi chị đã gắn bó với đồng bào các dân tộc nơi đây được gần 10 năm nay.

Chúng tôi gặp chị Trần Anh Xuân trên nương tía tô đỏ, xanh bạt ngàn nụ cười tươi tắn, với đôi bàn tay nhanh nhẹn đang cùng chị em phụ nữ dân tộc Dao thu hoạch vụ lá, thân tía tô đỏ.

Dừng tay, chị Xuân kể: Tôi sinh ra và lớn lên ở vùng quê lúa Thái Bình, năm 2014, tôi tốt nghiệp chuyên ngành Khoa học cây trồng - Học viện Nông nghiệp Việt Nam và được nhà trường cử lên vùng đất Sa Pa để nghiên cứu cây trồng. Sau khi làm công tác nghiên cứu một thời gian thì tôi tách ra để làm riêng về mảng nông nghiệp cũng từ đây tôi bắt đầu lập nghiệp trên vùng đất này.

Theo chị Xuân, trước khi lên ý tưởng phát triển cây dược liệu tía tô, chị Xuân phát triển các tour du lịch bản địa nhưng do dịch Covid-19 bùng phát nên khách du lịch rất ít dẫn tới thu nhập thấp, chị phải quay lại công việc nhà nông, với bao suy nghĩ như "Đi trồng cây gì, nuôi con gì?". Để có doanh thu thì bản thân chị lại bắt đầu mài mò, học hỏi, tìm tòi thêm trên sách vở, thị trường...

Bên cạnh đó, năm 2020, đợt dịch Covid-19 cũng là thời điểm nhu cầu của người tiêu dùng tìm đến sản phẩm tía tô cao nên chị Xuân mới nghiên cứu phát triển trồng cây tía tô chiết xuất ra các loại sản phẩm từ lá, thân tía tô. Bởi theo nhiều người dân vị tía tô có mùi hắc, khi pha thành nước uống sẽ giảm được các nồng độ, virus Covid -19 đi, giảm các triệu chứng khác...

Nói về cơ duyên đã giúp chị Xuân gắn bó với cây tía tô bản địa Sa Pa, chị Xuân (cười): "Ngoài nhu cầu tiêu dùng của mọi người từ thực tiễn cuộc sống thì những kiến thức nền khi còn ngồi trên ghế giảng đường Đại học đã cho tôi phương pháp để nghiên cứu về tác dụng của từng loại cây, rồi tôi tìm hiểu thêm trên mạng internet, tài liệu, học thêm các lớp online về cách tạo ra sản phẩm của cây đó".

Để có giống tía tô đỏ trồng và nhân rộng, trước năm 2020, chị Xuân đã nghiên cứu vài năm tía tô bản địa của bà con Sa Pa, sau đó mới lấy hạt gieo trong bầu lên giống theo từng hàng, với diện tích hơn 1.000m2. Rồi mới mang ra nương trồng và hỗ trợ cho bà con trong xã trồng để làm nguyên liệu.

Đến nay, chị Xuân có 30 ha tía tô đỏ làm nguyên liệu ép tinh dầu, trong đó, có khoảng 10 ha là người dân tự trồng, chị Xuân sẽ đứng ra thu mua, với giá 15 nghìn đồng/kg lá ngọn tía tô. Sản lượng mỗi năm thu hái ước đạt trên 200 tấn nguyên liệu, gồm lá và thân cây tía tô.

Khi đã có vùng nguyên liệu tại chỗ ổn định, năm 2022, chị Xuân đã đầu tư gần 2 tỷ đồng để mua máy móc thiết bị chiết xuất tinh dầu.

"Tía tô có rất nhiều loại giống nhưng mỗi loại lại sử dụng vào mục đích khác nhau, nếu như chọn loại để làm trà uống thì phải chọn loại lá 2 mặt đều màu tím đỏ bản địa Sa Pa, còn cây chỉ để lấy tinh dầu thì mặt lá phía trên xanh, dưới lá màu tím đỏ mùi dịu, không hắc và khi dùng lên da không bị châm chích". Chị Xuân tâm sự.

Ngoài ra, hiện nay, chị Xuân đang nghiên cứu thêm loại tía tô trắng để ép dầu từ hạt, hiện một số khách hàng đang đặt hàng thu mua lá nhưng chị Xuân bảo sẽ đập lấy hạt để ép tinh dầu, vì lượng dầu giàu omega 3 tốt cho trí não, tim mạch. Với loại tía tô này là giống bản địa Sa Pa nhu cầu thị trường đang rất cần, lá đến tháng 11-12 mới cho thu hoạch.

Từ cây tía tô bản địa Sa Pa chị Xuân đã tạo ra 20 dòng sản phẩm như trà cao bột, tinh dầu, kem dưỡng da, dầu gội từ tía tô… Những sản phẩm này có tác dụng giảm triệu chứng gút, làm đẹp da, cảm cúm…

Để tạo ra những sản phẩm chất lượng, chị Xuân đã chủ động tìm hiểu về công thức tạo ra sản phẩm từ các loại dược liệu, trong đó, có tía tô rồi test thử nhiều lần. Đồng thời, quảng bá sản phẩm, trên các kênh mạng xã hội zalo, Facebook, TikTok, các hội chợ nông sản…

Thành lập HTX liên kết cùng chị em phụ nữ bản địa trồng cây tía tô

Tháng 12/2018, chị Xuân đã liên kết với chị em phụ nữ xã Tả Phìn để thành lập HTX Sapa Secrets hoạt động theo mô hình "Hợp tác xã cộng đồng". Sau 5 năm đi vào hoạt động, hiện tại HTX có gần 100 thành viên, HTX tập trung sản xuất và phát triển dòng sản phẩm mỹ phẩm hữu cơ từ giống tía tô bản địa. 

HTX còn tạo công ăn việc làm thường xuyên cho 10 lao động, với mức thu nhập bình quân từ 6-7 triệu đồng/người/tháng. Cung cấp giống cây dược liệu và hướng dẫn quy trình trồng chăm sóc và thu mua sản phẩm của các hộ dân. Nhờ vậy, đã giúp 12 hộ vươn lên thoát nghèo. Ngoài ra, HTX còn tạo công ăn việc làm cho 20 lao động theo thời vụ.

Chị Phàn San Mẩy, thôn Sả Séng, xã Tả Phìn, thị xã Sa Pa, tâm sự: Tôi có mảnh đất trồng ngô kém hiệu quả, năng suất thấp được HTX thuê lại để trồng cây tía tô và người dân chúng tôi được tạo công ăn việc làm bằng công việc trồng, chăm sóc, thu hoạch cây tía tô ngay trên mảnh đất của gia đình mình nên đã giúp gia đình tôi có thu nhập ổn định hơn.

Những sản phẩm từ cây tía tô của cô gái quê lúa Thái Bình đã và đang được thị trường đón nhận, góp phần tạo công ăn việc làm và nâng cao thu nhập ổn định cho nhiều chị em phụ nữ ở vùng quê nông thôn mới Tả Phìn.