Cây trồng làm giàu trên đất dốc ở Sơn La

Những ngày cuối thu, men theo con đường bê tông nội đồng dẫn lên vùng cà phê của tỉnh Sơn La chúng tôi bắt gặp không khí lao động rộn ràng của bà con nông dân đang bước vào vụ thu hái cà phê. Trên những sườn đồi bạt ngàn sắc đỏ, tiếng nói cười vang vọng khắp bản làng, tín hiệu của một mùa cà phê bội thu, mang lại niềm vui và no ấm cho đồng bào các dân tộc nơi đây.

Cây cà phê Arabica được đưa vào trồng ở Sơn La từ những năm 1990, ban đầu chỉ vài hecta thí điểm ở các vùng có độ cao và khí hậu phù hợp như Chiềng Ban, Mường Chanh, Chiềng An, Chiềng Cơi,… Qua hơn 30 năm, từ những gốc cà phê đầu tiên ấy, cây trồng này đã bén rễ, sinh sôi mạnh mẽ, trở thành một trong những cây trồng chủ lực giúp hàng nghìn hộ nông dân vươn lên thoát nghèo, làm giàu bền vững.

Ông Lường Văn Dưỡng, dân tộc Thái ở bản Bó, phường Chiềng An chia sẻ, gia đình ông bắt đầu trồng cà phê từ đầu những năm 1990. Khi ấy, bà con còn nghèo, đất nhiều mà chưa biết trồng cây gì hiệu quả.

“Được Nhà nước hỗ trợ giống và hướng dẫn kỹ thuật, tôi mạnh dạn chuyển toàn bộ nương ngô, sắn sang trồng cà phê. Ban đầu vất vả lắm, nhưng cây cà phê dần thích nghi, cho năng suất cao. Đến nay, nhà tôi có hơn 1ha, mỗi năm thu trên cả trăm triệu đồng”, ông Dưỡng nói.

Nhờ cây cà phê, gia đình ông Dưỡng đã xây được nhà kiên cố, mua sắm máy móc sản xuất,. Ông bảo, “trước kia nhìn đồng bằng mơ ước lắm, nay ở bản mình cũng có nhà tầng, xe máy, ti vi, cuộc sống khấm khá lên từng ngày”.

Cùng niềm vui ấy, chị Quàng Thị Hảo ở bản Muồng Yên, phường Chiềng Cơi, cũng đang tất bật thu hái cà phê. Năm nay thời tiết thuận lợi, quả cà phê sai trĩu cành, chín đỏ au. Chị Hảo cho biết: “Nhà tôi có gần 1,5ha cà phê, thu hoạch mấy ngày nay liên tục, thương lái đến tận nơi thu mua. Giá cà phê năm nay được hơn mọi năm, bà con ai cũng phấn khởi. Có cà phê, mình không lo đói, con cái được học hành đầy đủ”.

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Sơn La, đến năm 2024, toàn tỉnh có 24.300 ha cà phê, sản lượng ước đạt 37.724 tấn, chiếm hơn 41% diện tích cà phê Arabica của cả nước. Từ chỗ sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, đến nay Sơn La đã hình thành các vùng chuyên canh cà phê tập trung, áp dụng quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, 4C, UTZ, Rainforest Alliance.

Toàn tỉnh hiện có 28 doanh nghiệp và hợp tác xã tham gia sản xuất, sơ chế và chế biến cà phê; trong đó 26 cơ sở tập trung vào chế biến sâu, 2 cơ sở chuyên sản xuất giống và cung cấp nguyên liệu đầu vào. Đặc biệt, đã có 7 doanh nghiệp, HTX được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý “Cà phê Sơn La”, đưa sản phẩm xuất khẩu tới 20 quốc gia và vùng lãnh thổ. Từ cây cà phê giúp đồng bào các dân tộc tỉnh Sơn La có thu nhập ổn định, vươn lên làm giàu.

Cà phê Sơn La – thương hiệu vươn xa

Những năm gần đây, thương hiệu “Cà phê Sơn La” không chỉ khẳng định vị thế trong nước mà còn được bạn bè quốc tế biết đến như một trong những vùng cà phê Arabica ngon nhất Việt Nam. Năm 2024, Sơn La xuất khẩu 31.700 tấn cà phê nhân, đạt giá trị 88,77 triệu USD, tăng hơn 9% so với năm trước, chiếm gần 45% tổng giá trị hàng hóa xuất khẩu của tỉnh.

Cà phê Sơn La được các thị trường khó tính như Mỹ, Đức, Hà Lan, Nhật Bản, Nam Mỹ ưa chuộng nhờ hương vị đậm đà, chua thanh đặc trưng của vùng núi cao. Một số doanh nghiệp trong tỉnh đã đầu tư công nghệ rang xay, đóng gói hiện đại, đưa sản phẩm cà phê hòa tan, cà phê đặc sản mang thương hiệu Sơn La đến với người tiêu dùng trong nước.

Để nâng cao giá trị và phát triển bền vững cây cà phê, tỉnh Sơn La đã ban hành nhiều chính sách khuyến khích liên kết sản xuất gắn với chế biến, tiêu thụ. Từ năm 2017 đến nay, toàn tỉnh đã xây dựng 2 vùng cà phê ứng dụng công nghệ cao với diện tích hơn 1.039 ha, có 5 sản phẩm cà phê được chứng nhận OCOP.

Các doanh nghiệp và HTX không chỉ đầu tư hệ thống tưới nhỏ giọt, nhà xưởng chế biến, mà còn tổ chức tập huấn cho nông dân về kỹ thuật thu hái, sơ chế ướt, bảo quản sau thu hoạch nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm. Nhiều mô hình liên kết “4 nhà” (Nhà nông – Nhà nước – Nhà khoa học – Doanh nghiệp) đã phát huy hiệu quả, giúp người dân yên tâm sản xuất, gắn bó lâu dài với cây cà phê.

Ông Trần Dũng Tiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Sơn La cho biết: Để ngành cà phê Sơn La phát triển bền vững, chúng tôi xác định phải đổi mới tư duy sản xuất, áp dụng tiến bộ kỹ thuật, sử dụng hiệu quả tài nguyên, giảm chi phí, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Phát triển cà phê thông minh gắn với giảm phát thải carbon chính là hướng đi tất yếu để nâng tầm thương hiệu cà phê Sơn La và đóng góp vào mục tiêu phát triển xanh của ngành nông nghiệp Việt Nam.”

Thời gian tới, tỉnh sẽ tiếp tục hỗ trợ chương trình tái canh cà phê, thay thế diện tích già cỗi bằng giống mới năng suất, chất lượng cao; mở rộng các vùng cà phê hữu cơ, cà phê đặc sản; đồng thời tăng cường xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu “Cà phê Sơn La” đến với các thị trường quốc tế.

Mục tiêu đến năm 2025, giá trị cà phê sẽ chiếm 6-8% tổng giá trị xuất khẩu ngành trồng trọt của tỉnh; 30% sản lượng quả tươi được chế biến công nghiệp, trong đó 5% chế biến sâu – tạo ra những sản phẩm cà phê chất lượng cao, mang lại giá trị kinh tế lớn hơn.

Trên những triền đồi ở Mai Sơn, Thuận Châu, Yên Châu… đâu đâu cũng thấy màu xanh của cà phê phủ kín, xen lẫn bóng dáng người dân tộc Thái, Mông, Khơ Mú đang tất bật thu hoạch. Cây cà phê không chỉ làm thay đổi diện mạo nông thôn miền núi mà còn góp phần quan trọng vào việc thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Nhờ cây cà phê, hàng chục nghìn hộ dân, trong đó có các hô dân là đồng bào dân tộc thiểu số có việc làm ổn định, trẻ em được đến trường, nhiều hộ đã trở thành “tỷ phú nông dân” trên đất dốc. Những nhà máy chế biến hiện đại mọc lên, những hạt cà phê Arabica mang hương vị Sơn La đang vươn xa khắp năm châu, mang lại niềm tự hào cho người dân nơi đây. Góp phần thực hiện có hiệu quả chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.