Đặc điểm hình thái cây hy thiêm

Hy thiêm còn có những tên gọi khác như cỏ đĩ, hy kiểm thảo hy tiên… Đây là cây thân thảo, sống hằng năm, cao khoảng 30-40cm, nếu gặp điều kiện thuận lợi cây có thể cao đến 1m.

Cây có thân rỗng ở giữa, trên thân có nhiều rãnh dọc chạy song song, nhiều lông ngắn xếp sát nhau và chia làm nhiều cành. Hy thiêm có đặc điểm nhận dạng đặc trưng là lá mọc đối xứng, lá có hình 3 cạnh hoặc thuôn dài hình quả trám, cuống lá ngắn, có răng cưa tù, cả hai mặt lá đều có lông với mặt trên xanh thẫm, mặt dưới xanh nhạt hơn.

Hoa hy thiêm nhỏ, màu vàng, mọc thành cụm đầu, giữa có hoa thể ống, xung quanh gồm 5 cánh hoa lưỡi. Quả hy thiêm là hoa nhỏ, dạng quả bế màu đen, hình trứng với 3-5 cạnh.

Bộ phận sử dụng làm thuốc của hy thiêm là toàn cây trên mặt đất, thường được thu hoạch vào lúc cây chưa ra hoa. Sau khi thu hoạch có thể dùng tươi hoặc đem phơi khô trong bóng râm để dùng dần. Ngoài ra tùy theo mục đích sử dụng, hy thiêm cũng có thể được tẩm với rượu hoặc mật để tăng thêm tác dụng.

Tác dụng của hy thiêm

Hy thiêm là cây thuốc được sử dụng tương đối phổ biến trong các bài thuốc Đông y điều trị các chứng phong thấp tý. Theo Đông y, hy thiêm có vị cay, đắng, tính lạnh, đi vào các kinh can, thận, có tác dụng khư phong trừ thấp, lợi gân cốt, hoạt huyết, giảm đau, giải độc.

Hy thiêm thường dùng trong điều trị các chứng phong thấp, tê bì chân tay, đau lưng mỏi gối, đau nhức xương khớp, cân cốt vô lực, bán thân bất toại, ung nhọt phong chẩn. Ngoài ra, hy thiêm tươi còn có thể dùng đắp ngoài, hỗ trợ điều trị nhọt độc, ong đốt, rắn cắn.

Theo y học hiện đại, trong hy thiêm có chứa các hoạt chất darutoside, orientin, phenolic, với tác dụng chống viêm cấp và mạn tính, kháng viêm, hạ huyết áp, hạ đường huyết, hỗ trợ điều trị viêm khớp.

Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng dịch chiết từ cây hy thiêm có tác dụng ức chế tăng acid uric trong máu, rất hiệu quả trong điều trị bệnh gout. Ngoài ra, cây hy thiêm còn có các tác dụng tuyệt vời khác như an thần, giảm hoạt động hệ thần kinh. Gần đây, hy thiêm còn được nghiên cứu trong hỗ trợ điều trị ung thư nội mạc tử cung.

Một số cách dùng hy thiêm điều trị bệnh

Hy thiêm trị bệnh xương khớp

Chữa gout: Chuẩn bị khoảng100g hy thiêm, thiên niên kiện 50g nấu cùng đường và rượu 1 lít nấu thành cao ngày uống 2 lần, lần một ly nhỏ trước khi ăn trưa tối. Vì gout nguyên nhân chủ yếu cũng do đường ăn uống nên người bệnh cần lưu ý kết hợp chế độ ăn uống khoa học để sớm "đẩy lùi" bệnh.

 Chữa bán thân bất toại, phong thấp tê bại chân tay: Lá, cành non sao vàng, tán bột, trộn mật ong, hoàn 5g/viên, uống ngày 2-3 lần, mỗi lần 1 viên.

Chữa mụn nhọt, hậu bối (nhọt sau lưng): Hy thiêm, tỏi sống, cỏ roi ngựa mỗi thứ 5g. Giã nát, hòa trong một chén rượu ấm, vắt lấy nước uống, bã đắp vào mụn nhọt. Ngày dùng 1-2 lần.

Chữa cảm mạo, đau nhức đầu: Hy thiêm 12g, tía tô 12g, hành 8g. Tất cả rửa sạch cho vào ấm đổ 550ml nước sắc nhỏ lửa còn 250ml nước, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng liền 5 ngày.

Hỗ trợ điều trị tăng huyết áp: Hy thiêm 8g, ngưu tất 6g, thảo quyết minh 6g, hoàng cầm 6g, trạch tả 6g, chi tử 4g, long đởm thảo 4g. Tất cả cho vào ấm đổ 700ml nước, sắc nhỏ lửa còn 300ml, chia 2 lần uống trong ngày. 10 ngày 1 liệu trình.

Chữa mất ngủ: Hy thiêm 20g, hoa hòe 20g, cho vào ấm đổ 700ml nước sắc còn 500ml, chia 3 lần uống trong ngày.

Hỗ trợ điều trị mất tiếng do cảm gió: Lá và cành non hy thiêm hái trước khi ra hoa, sao vàng, tán bột. Thêm mật vào làm thành viên to bằng hạt ngô. Ngày uống 3-6g với nước đun sôi để nguội. Uống sau bữa ăn, 15 ngày một liệu trình.

Một số bài thuốc trị bệnh khác từ hy thiêm

- Rửa ngoài trị chàm, nhọt độc: Hy thiêm tươi hoặc khô sắc nước đặc, để nguội, dùng rửa vùng da ngứa, đỏ, mụn nhọt.

- Trị tăng huyết áp: Hy thiêm phối hợp cùng câu đằng, tang ký sinh sắc nước uống, điều trị các chứng tăng huyết áp do can dương vượng với các triệu chứng đau đầu vùng đỉnh, chóng mặt, hoa mắt, mắt đỏ, ù tai, bốc hỏa, mất ngủ, hay cáu gắt…

- Trị đau vai gáy do phong hàn: Hy thiêm 16g, khương hoạt 12g, độc hoạt 12g, phòng phong 10g, quế chi 6g. Các vị sắc cùng 600ml còn 200ml, chia uống 2 lần/ngày.

Lưu ý khi sử dụng hy thiêm

• Không dùng hy thiêm với liều quá cao, dùng lâu dài. Hy thiêm có tính lạnh, dễ làm tổn thương tỳ vị, gây đầy trướng, tiêu chảy.

• Người tỳ vị hư hàn dễ lạnh bụng, tiêu hóa kém, người huyết áp thấp nên thận trọng khi sử dụng.

• Hy thiêm có dược tính mạnh, có khả năng ảnh hưởng đến thai kỳ, do đó phụ nữ có thai không nên tự ý sử dụng, chỉ dùng khi có chỉ định của thầy thuốc.

• Khi dùng phối hợp với thuốc tây y (nhất là thuốc chống đông máu, hạ áp) cần tham khảo ý kiến thầy thuốc để tránh tương tác thuốc.