Hồn dân tộc trong tiếng hát Then, tiếng tính

Với bà con người Thái trắng xã Ngọc Chiến, tỉnh Sơn La, hát Then từ lâu đã là “món ăn tinh thần” không thể thiếu. Theo quan niệm, “Then” nghĩa là “Trời”, hát Then chính là điệu hát của thần tiên gửi xuống, để con người kết nối với thế giới tâm linh, cầu an, cầu mùa, cầu hạnh phúc.

Trong những ngày lễ quan trọng của bản, từ lễ cầu an, mừng cơm mới, dựng nhà mới cho đến những buổi hội vui, lời Then vang lên bên nếp nhà sàn, hòa cùng âm thanh ngân nga của đàn tính, tạo nên không gian linh thiêng mà ấm áp.

Câu chữ Then mộc mạc, dễ nhớ, chứa đựng triết lý sống giản dị, lời răn dạy con cháu biết yêu thương, đoàn kết, giữ nếp làng, nếp bản.

Và cũng không thể thiếu cây đàn tính, nhạc cụ đặc trưng làm nên linh hồn của Then. Tiếng đàn khi thiết tha, khi rộn ràng, nâng đỡ từng câu hát, chạm đến trái tim người nghe.

Giữa bản Mường Chiến 2, nghệ nhân ưu tú Lò Thị Hỷ, năm nay đã gần 60 tuổi, vẫn ngày ngày say sưa bên cây đàn tính. Bà là nghệ nhân hát Then duy nhất của xã còn nắm giữ những làn điệu Then cổ. Suốt gần 20 năm qua, bà đã mang tiếng Then đến khắp bản làng, từ lễ hội mừng cơm mới cho đến các hội diễn lớn nhỏ.

“Điều hạnh phúc nhất là được truyền dạy cho lớp trẻ trong xã. Chỉ mong sao các con, các cháu sau này còn biết đến và hát Then, để Then mãi còn với bản làng”, bà Hỷ bộc bạch.

Ở bản Mường Chiến, còn có ông Lò Văn Lăn, người đã gắn bó hơn 30 năm với việc chế tác đàn tính. Từ niềm đam mê, ông tự học, rồi dần trở thành nghệ nhân được bà con tin cậy. Mỗi năm, ông làm ra hàng chục cây đàn, vừa phục vụ bà con, vừa để du khách mua về làm kỷ niệm.

“Đàn tính không chỉ là nhạc cụ, nó gắn với đời sống tâm linh và tình cảm của người Thái trắng chúng tôi”, ông Lăn chia sẻ.

Đưa di sản hát Then, tiếng tính đến gần với du khách

Không chỉ trong cộng đồng, hát Then, đàn tính còn trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc. Mỗi dịp lễ hội, du khách lại về Ngọc Chiến, say sưa trong không gian văn hóa rực rỡ sắc màu, lắng nghe lời Then ngọt ngào hòa cùng điệu múa uyển chuyển của các thiếu nữ Thái.

Chị Lan Hương, du khách từ Hà Nội, xúc động: Đến Ngọc Chiến, tôi như lạc vào không gian cổ tích. Tiếng đàn tính, lời Then vang lên vừa gần gũi vừa huyền bí, khiến ai nghe cũng thấy say mê".

Ông Lò Văn Thoa, Phó Chủ tịch UBND xã Ngọc Chiến, cho biết: Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, dù xã hội đã nhiều thay đổi nhưng đến nay, loại hình nghệ thuật hát then, đàn tính vẫn chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần của người Thái trắng xã Ngọc Chiến. Lưu giữ, bảo tồn hát then, đàn tính, xã đã phối hợp với các đơn vị liên quan chú trọng bồi dưỡng, khuyến khích các nghệ nhân hát then, đàn tính truyền dạy sâu rộng di sản này trong cộng đồng; thành lập các CLB hát then, đàn tính.

Toàn xã hiện có khoảng 6 người chế tác đàn tính, có 2 CLB với 32 thành viên. Đồng thời, thường xuyên đưa nghệ nhân hát then, đàn tính biểu diễn tại các cuộc thi, hội diễn, lễ hội mừng cơm mới, được nhiều du khách trong xã, ngoài xã biết đến và trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng của Ngọc Chiến.

Năm 2019, nghệ thuật hát Then, đàn tính đã được UNESCO ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Với người Thái trắng Ngọc Chiến, đó không chỉ là niềm tự hào, mà còn là trách nhiệm giữ gìn và trao truyền cho thế hệ mai sau.

Trong vòng tay của những nghệ nhân tâm huyết, sự quan tâm của cộng đồng và sự hưởng ứng của du khách, điệu Then, tiếng tính của Ngọc Chiến chắc chắn sẽ tiếp tục ngân vang, như dòng suối trong trẻo chảy mãi giữa núi rừng Tây Bắc, nuôi dưỡng hồn dân tộc và để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bất cứ ai từng một lần lắng nghe.