Ánh chữ ở Cà Là Pá

Trời Cà Là Pá (xã Sín Thầu, Điện Biên) về đêm thường lạnh sớm. Trong căn phòng nhỏ, bàn ghế xếp thẳng hàng, mùi phấn bảng và tiếng ê a đánh vần tạo thành một nhịp điệu quen thuộc đã kéo dài nhiều tháng nay. Ở đó, mười bảy con người, tuổi đã vượt quá những năm tháng cắp sách, đang học lại từng nét chữ đầu tiên trong đời.

Bản Cà Là Pá, xã Sín Thầu, nơi hơn 1.000 người Mông sinh sống giữa vùng biên giới xa nhất của Điện Biên, vốn quen với nương ngô, nương lúa và những con đường dốc dựng đứng. Việc đến trường, với nhiều người lớn trong bản, từng là chuyện xa xỉ. Cuộc sống khó khăn, lớp học cách bản cả giờ đi bộ, rồi những mùa giáp hạt, những lần phải đi rừng dài ngày khiến không ít người bỏ dở việc học. Đến khi tuổi đã ngoài ba mươi, bốn mươi, có người thậm chí năm mươi, họ nhận ra mình đã quên sạch con chữ, không đọc được giấy tờ, không biết viết tên mình.

Chính vì thế, khi Trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học Leng Su Sìn phối hợp cùng Trưởng bản mở lớp xóa mù chữ từ tháng 9/2024, nhiều nhà trong bản được gõ cửa. Thầy Vũ Xuân Thi, người trực tiếp đứng lớp, kể rằng thầy và Trưởng bản phải thuyết phục từng gia đình, kiên nhẫn giải thích lợi ích của việc biết đọc, biết viết. “Ban đầu bà con ngại lắm. Nhưng khi hiểu rằng học chữ là để tự làm việc của mình dễ hơn, để không phải nhờ ai đọc hộ giấy tờ, họ đến lớp đông đủ”, thầy Thi chia sẻ.

Lớp học diễn ra vào buổi tối. Người dân đi làm nương từ sớm, về nhà ăn cơm, rồi cầm đèn pin đến lớp. Họ được phát vở, bút và hỗ trợ 150.000 đồng mỗi tháng, một khoản nhỏ, nhưng với nhiều người, là sự động viên đáng kể. Sau gần một năm, cả 17 học viên đều đã biết đọc, biết viết cơ bản. Trong những buổi tổng kết giữa kỳ, tiếng cười thường rộn lên khi ai đó tự viết được tên mình tròn trịa trên bảng.

Một trong những người học đều đặn nhất là chị Vừ Thị Bầu. Chị bảo ngày trước mình có đi học, nhưng bỏ dở từ lâu. Chồng chị cũng vậy. Nhắc đến chuyện đi học lại, anh khi đầu chỉ xua tay, bảo “ngại lắm, lớn rồi học làm gì”. Nhưng rồi tối nọ, thầy giáo đến tận nhà giải thích, anh đổi ý. “Giờ cả hai vợ chồng tối tối lại đến lớp. Cầm bút lại run tay, nhưng khi viết được tên mình, tôi vui lắm. Giờ lên xã lấy giấy tờ cũng tự đọc được, không sợ nhờ người khác nữa”, chị Bầu tâm sự.

Phong trào học chữ “nở hoa” lan tỏa các bản làng

Không chỉ ở Sín Thầu, công việc xóa mù chữ những năm gần đây lan đến nhiều xã biên giới khác của tỉnh Điện Biên. Đầu tháng 9 năm học này, Trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học Sa Lông (xã Na Sang) cũng mở lớp xóa mù chữ giai đoạn 2 của năm học 2025–2026. Lúc đầu số người đăng ký còn ít, Ban Giám hiệu phải cùng giáo viên đến từng bản vận động. Nhưng sau khi bà con hiểu rõ, lớp học đông lên bất ngờ. Dù tổ chức vào buổi tối, có hôm lớp hơn hai chục người. Ai cũng bảo không muốn bỏ buổi nào.

Thầy Lê Xuân Vỹ, Hiệu trưởng nhà trường nói rằng, điều khiến thầy cảm động nhất là tinh thần tự giác. “Khi đăng ký, bà con đã chủ động sắp xếp việc nhà để đi học. Họ đến lớp đều, không ai muốn mình chậm hơn người khác”.

Ở một tỉnh miền núi, đường sá xa xôi, bản làng cách nhau hàng chục cây số, chuyện học chữ với người lớn tuổi chưa bao giờ dễ. Nhiều người từng học ở trường tiểu học, từng biết đọc, biết viết, nhưng do ít dùng hoặc do phải nghỉ học sớm để đi nương, giờ lại quên hết. Tái mù chữ trở thành điều khiến chính quyền và ngành Giáo dục luôn phải trăn trở.

Bởi vậy, hằng năm, UBND tỉnh Điện Biên đều lập kế hoạch xóa mù chữ, phân chỉ tiêu cho từng địa phương, từng trường. Chia sẻ với phóng viên, bà Hoàng Tuyết Ban, Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Điện Biên cho biết: “Giai đoạn 2021 – 2025, toàn tỉnh đã mở được 175 lớp xóa mù chữ với hơn 4.000 học viên, tất cả đều hoàn thành hoặc tốt nghiệp chương trình. Riêng năm 2024 có 61 lớp với 1.386 học viên, năm 2025 dự kiến mở thêm 30 lớp”.

Theo bà Hoàng Tuyết Ban thì cách tổ chức lớp học xóa mù chữ cho người lớn tuổi ở các bản, làng rất linh hoạt. Học đêm, học tại nhà văn hóa bản, học trong phòng mượn tạm của trường, thậm chí chia nhỏ lớp theo nhóm để phù hợp sinh hoạt của người dân. Giáo viên đứng lớp thường là thầy cô tiểu học, THCS ở gần đó, những người hiểu phong tục của bản, biết tiếng Mông, tiếng Thái… nên việc giảng dạy thuận lợi hơn.

Trong nhiều buổi lên lớp, thầy cô không chỉ dạy chữ mà còn dạy kỹ năng nhỏ: tính toán khi mua bán, cách ghi chép chi tiêu, hay những thông tin đơn giản về chăm sóc sức khỏe. Một số lớp còn lồng ghép hướng dẫn kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi phù hợp với điều kiện địa phương. Nói cách khác, việc học không chỉ để biết chữ, mà để giúp người dân làm tốt hơn những công việc thường ngày.

Công tác xóa mù chữ không chỉ là việc của ngành Giáo dục. Nhiều xã đã huy động cả hệ thống chính trị: đoàn thể vận động người dân, trưởng bản đứng ra tổ chức, trường học cử giáo viên, chính quyền hỗ trợ kinh phí. Việc mở lớp, vì thế, trở thành công việc của cả cộng đồng.

Song song với đó, phong trào xây dựng xã hội học tập được lan tỏa rộng rãi. Những mô hình “Gia đình học tập”, “Dòng họ học tập”, “Cộng đồng học tập”… tưởng chừng xa lạ nhưng đang xuất hiện ngày càng nhiều ở Điện Biên. Ngày Sách và Tuần lễ học tập suốt đời được duy trì, giúp người dân quen dần với việc học mỗi ngày.

Tỉnh Điện Biên đặt mục tiêu không chỉ giúp người dân biết đọc, biết viết, mà còn tạo cơ hội cho họ học lên bổ túc, học nghề hay các khóa kỹ năng. Đó là bước để người dân vùng cao áp dụng kiến thức vào sản xuất, nâng cao thu nhập và tự mở ra con đường mới cho gia đình mình.