Nét độc đáo trong trò chơi dân tộc

Những ngày giữa thu, chúng tôi về Sơn La khi tiết trời đã trở nên dịu mát, nắng vàng rải khắp những triền núi, cánh đồng, khiến các bản làng nơi đây thêm sinh động, tràn đầy sức sống. Vùng đất này là nơi sinh sống của 12 dân tộc anh em cùng nhau đoàn kết, gắn bó trên dải đất Tây Bắc.

Những năm gần đây, đời sống của đồng bào ngày một nâng cao, văn hóa tinh thần cũng được chăm lo, tạo nên diện mạo mới cho vùng đất. Trong dòng chảy ấy, có một mạch ngầm bền bỉ, đó là những trò chơi dân gian, những môn thể thao truyền thống được đồng bào các dân tộc tỉnh Sơn La trân trọng gìn giữ như một phần không thể thiếu của bản sắc văn hóa.

Mỗi dân tộc có một kho tàng trò chơi riêng, từ ném còn, đi cà kheo, tu lu, bắn nỏ, ném pao cho đến đẩy gậy, tó mák lẹ… Những trò chơi này thường được tổ chức vào các dịp lễ, tết, hội hè, vừa mang tính giải trí, rèn luyện sức khỏe, vừa thắt chặt tình làng nghĩa xóm.

Chúng tôi dừng chân ở một bản Thái, nơi trò chơi tó má lẹ, trò chơi dân gian độc đáo đang diễn ra giữa không gian rộn ràng tiếng cười nói.

Ông Quàng Văn Yên, người cao tuổi ở phường Chiềng Cơi, tận tình dẫn chúng tôi ra sân chơi của bản. Trên nền đất phẳng, ba vạch được kẻ rõ ràng. "Chuẩn bị đơn giản thôi, nhưng niềm vui thì không kể xiết. Chỉ cần vài quả má lẹ tròn, dẹt, chừng 5 – 6cm, lấy từ dây leo trong rừng, là cả bản có thể nhập cuộc”, ông Yên vừa nói vừa làm mẫu.

Người chơi chia thành hai đội, hăng hái bước vào bốn vòng thử thách: tó khấu, băn lai khấu, tựp phá và băn lai lin. Mỗi bước là một kỹ năng, một thách thức khác nhau, đòi hỏi sự khéo léo, dẻo dai và cả sức mạnh. Cuộc chơi kéo dài trong tiếng trống giục giã, tiếng hò reo cổ vũ của người già, trẻ nhỏ. Cả bản như hòa chung nhịp đập, xua tan những mệt nhọc sau mùa vụ.

“Tó mák lẹ không chỉ là trò chơi, mà còn là sợi dây gắn kết cộng đồng. Đàn ông, phụ nữ, già, trẻ đều có thể tham gia. Thắng thua không quan trọng, quan trọng là tiếng cười vang lên, tình cảm thêm gắn bó”, ông Yên nói, mắt ánh lên niềm tự hào.

Nếu trò chơi dân gian là niềm vui thường ngày, thì lễ hội lại là nơi tinh hoa văn hóa truyền thống được phô bày rực rỡ nhất. Tại xã Ngọc Chiến, mỗi dịp lễ hội Mừng cơm mới, người dân lại nô nức tụ hội. Phần lễ trang nghiêm dâng tạ tổ tiên, trời đất, cầu cho mùa màng no đủ. Phần hội mở ra tưng bừng với thi đi cà kheo, tó yến, bóng đá, kéo co…

Trong tiếng chiêng trống rộn ràng, bà con và du khách hòa mình vào không khí lễ hội. Nụ cười rạng rỡ trên gương mặt những em nhỏ lần đầu thử đi cà kheo, ánh mắt rạng ngời của những chàng trai, cô gái tung còn trên nền trời xanh… Tất cả tạo nên một bức tranh văn hóa sống động, giàu bản sắc.

Ông Lò Văn Thoa, Phó Chủ tịch UBND xã Ngọc Chiến, chia sẻ: Chúng tôi luôn đưa các trò chơi dân gian, môn thể thao truyền thống vào lễ hội. Đó không chỉ là cách tạo không khí sôi động, mà còn để thế hệ trẻ được trải nghiệm, hiểu và trân trọng giá trị của cha ông. Khi thanh niên tự hào tiếp nối, văn hóa mới thực sự được gìn giữ lâu dài.

Chứng kiến những cuộc chơi, chúng tôi nhận ra rằng: trò chơi dân gian ở Sơn La không chỉ là “kỷ niệm” của quá khứ, mà đang là mạch nguồn nuôi dưỡng sự đoàn kết, khát vọng vươn lên của cộng đồng.

Giữ lửa truyền thống giữa nhịp sống hiện đại

Nhiều năm qua, tỉnh Sơn La đã chú trọng khôi phục, phát triển thể thao truyền thống. Các giải đấu từ cấp bản, xã, huyện đến tỉnh được tổ chức thường niên, quy tụ đông đảo vận động viên, thu hút hàng nghìn khán giả. Năm 2025, Giải thể thao dân tộc mừng Đảng, mừng Xuân Ất Tỵ có tới hơn 200 vận động viên thi đấu ở các nội dung đẩy gậy, kéo co, tung còn, tu lu, cà kheo, tó mák lẹ…

Ông Đỗ Thế Công, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thông tin: Đặc điểm của các môn thể thao dân tộc là dễ chơi, phù hợp với nhiều lứa tuổi, không đòi hỏi khắt khe về sân bãi, nên được đông đảo nhân dân hưởng ứng.

Qua quan sát, chúng tôi thấy rõ: từ những trò chơi dân gian giản dị, Sơn La đã tạo dựng nền tảng để phát triển phong trào thể thao rộng khắp. Người dân không chỉ rèn luyện sức khỏe, nâng cao đời sống tinh thần, mà còn góp phần quảng bá hình ảnh, bản sắc văn hóa của địa phương.

Trong vòng quay hối hả của đời sống hôm nay, không ít trò chơi dân gian đứng trước nguy cơ mai một. Thế nhưng, ở Sơn La, nhờ sự vào cuộc của các cấp, ngành và sự đồng lòng của người dân, những trò chơi ấy vẫn hiện diện mạnh mẽ.

Điều khiến chúng tôi xúc động là hình ảnh những em nhỏ ở bản làng say mê tập chơi tó má lẹ, những cô gái Mông tung pao trong nắng vàng, những chàng trai Thái hăng say với môn bắn nỏ. Tất cả như minh chứng rằng, truyền thống không mất đi, chỉ cần được khơi dậy đúng cách, nó sẽ sống mãi trong tâm hồn cộng đồng.

Thể thao hiện đại có thể mang đến sự mới mẻ, nhưng thể thao dân tộc lại là gốc rễ văn hóa. Gìn giữ và phát huy các trò chơi dân gian không chỉ để giải trí, mà còn để thế hệ trẻ hiểu rằng, bản sắc của dân tộc mình quý giá biết bao. Qua đó cũng góp phần thực hiện có hiệu quả chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Chia tay các bản ở vùng cao Sơn La trong buổi chiều thu bảng lảng khói lam, chúng tôi vẫn văng vẳng bên tai tiếng hò reo, tiếng trống giục từ sân chơi bản làng. Những trò chơi dân gian, những môn thể thao truyền thống không chỉ dừng lại ở quá khứ, mà đang được viết tiếp trong hiện tại, hướng tới tương lai.

Ở nơi đây, bảo tồn văn hóa không phải là khái niệm xa vời, mà là hơi thở cuộc sống, là tiếng cười vang vọng giữa núi rừng. Đó chính là sức mạnh giúp đồng bào các dân tộc Sơn La thêm đoàn kết, tự tin, bền bỉ trên hành trình xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc.