Di tích Bãi đá cổ Nấm Dẩn có từ lâu

Di tích Bãi đá cổ Nấm Dẩn, còn được người dân gọi bằng nhiều tên khác nhau như: Bãi đá cổ Xín Mần, Bãi đá cổ Nấm Dẩn, hay theo tiếng địa phương là “Nà Lai Shứ” nghĩa là “ruộng nhiều chữ” hoặc “cánh đồng nhiều chữ”.

Theo tiếng của đồng bào dân tộc nơi đây, “Nấm Dẩn” có nghĩa là khu vực nguồn nước, gợi ra vùng đất trù phú, nơi con người và thiên nhiên giao hòa từ bao đời.

Bãi đá nằm rải rác trên địa bàn xã Nấm Dẩn, (huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang cũ) nay là tỉnh Tuyên Quang gồm 7 di tích đá có hình khắc cổ, trong đó nổi bật nhất là một tảng đá lớn nằm cách suối Nậm Khoòng khoảng 50 mét, với hơn 80 hình chạm khắc có họa tiết và kích cỡ khác nhau.

Trên bề mặt đá còn xuất hiện nhiều lỗ vũm được khoét với đường kính trung bình 5–6cm, sâu 1–2cm, phân bố chủ yếu ở đầu phía Tây của tảng đá.

Theo nhận định của các nhà khảo cổ học, các hình khắc và lỗ vũm được tạo ra bằng công cụ sắt và búa, chứng tỏ trình độ chế tác đã khá phát triển.

Những dấu vết này được xác định có niên đại vào khoảng vài thế kỷ sau Công nguyên, khi đồ sắt đã được sử dụng phổ biến.

Dựa vào hình thức thể hiện, các nhà nghiên cứu chia hình khắc trên bãi đá thành 6 nhóm chính, gồm: Nhóm hình học (tròn, vuông, chữ nhật, tam giác...); nhóm hồi văn (dạng xoáy tròn hoặc vuông); nhóm vạch khắc song song; nhóm biểu tượng sinh thực khí; Nhóm hình bàn chân người; nhóm hình người trong tư thế giơ hai tay, dang hai chân – gợi nhớ tới các bích họa thời tiền sử.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, các dấu vết chạm khắc trên bãi đá cổ Nấm Dẩn được tạo nên bằng công cụ sắt, có niên đại khoảng từ thế kỷ II đến thế kỷ III sau Công nguyên, thậm chí có khả năng sớm hơn bãi đá cổ Sa Pa (Lào Cai).

Các nhà khoa học đưa ra nhiều giả thuyết, đây có thể là nơi sinh hoạt tín ngưỡng cổ, hoặc một dạng lịch pháp sơ khai, thậm chí là nơi ghi chép tri thức vũ trụ, thiên văn của cư dân bản địa thời tiền – sơ sử.

Trong quá trình khảo cứu, các nhà khoa học thuộc Viện Khảo cổ học Việt Nam cũng nhận định: Các hoa văn trên bãi đá cổ Nấm Dẩn có nhiều nét tương đồng với bãi đá Sa Pa, song độ đa dạng và mật độ chạm khắc cao hơn rõ rệt. Đây được xem là tư liệu quý giá, góp phần nghiên cứu đời sống tinh thần, tín ngưỡng và tri thức của cư dân cổ vùng núi phía Bắc.

Dù đến nay chưa có lời giải chính xác về ý nghĩa của các hình khắc, song Bãi đá cổ Nấm Dẩn vẫn được xem là một trong những phát hiện khảo cổ quan trọng, vừa gợi trí tò mò cho giới khoa học, vừa khơi dậy niềm tự hào và ý thức bảo tồn của người dân địa phương.

Không chỉ là di chỉ khảo cổ, Bãi đá cổ Nấm Dẩn còn gắn bó mật thiết với đời sống tâm linh của đồng bào nơi đây.

Theo truyền thuyết, vùng đất này là nơi thần thánh cất giữ những bí mật của trời đất, còn các ký tự trên đá là biểu tượng thiêng liêng – những “chữ viết của thần linh”.

Đến nay, nhiều phong tục thờ đá, thờ thần núi, thần rừng, thần suối vẫn được duy trì. Hằng năm, vào ngày mùng 2 tháng 6 âm lịch, người dân xã Nấm Dẩn lại tổ chức lễ cúng Thần Đá trang trọng để cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống no đủ.

Ông Nguyễn Công Tiến, người dân xã Nấm Dẩn, kể: Từ nhỏ, chúng tôi đã nghe ông bà dặn rằng đá ở đây là đá thiêng.

Ngày lễ cúng, ai cũng phải rửa tay sạch, ăn mặc chỉnh tề mới được đến. Người già trong thôn bảo rằng các ký tự trên đá là dấu của thần núi, thần rừng phù hộ cho bản làng.

Lễ cúng diễn ra ngay tại khu vực bãi đá, bên những phiến đá khắc hình cổ xưa, trong tiếng khèn, tiếng trống và lời khấn nguyện vang vọng khắp núi rừng.

Nghi lễ thể hiện niềm tin sâu sắc của người dân vào linh hồn của đất – đá – nước, đồng thời cũng là dịp để cộng đồng tưởng nhớ tổ tiên, tri ân thiên nhiên đã nuôi dưỡng cuộc sống con người.

Di tích khảo cổ quốc gia - Điểm đến lý tưởng cho du khách trải nghiệm

Với giá trị đặc biệt về lịch sử, khảo cổ và văn hóa, năm 2008, Di tích Bãi đá cổ Nấm Dẩn đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích khảo cổ quốc gia.

Ông Nguyễn Xuân Trường, Phó Chủ tịch UBND xã Nấm Dẩn cho biết: “Bãi đá cổ Nấm Dẩn không chỉ là chứng nhân lịch sử của nền văn minh sơ khai, mà còn là tài sản vô giá của cộng đồng các dân tộc vùng cao nơi đây.

Để bảo tồn và gìn giữ giá trị di tích khảo cổ quốc gia, xã đã thường xuyên tuyên truyền, vận động và hướng dẫn người dân cùng tham gia bảo vệ di tích”.

Theo ông Nguyễn Xuân Trường, xã Nấm Dẩn có lợi thế về cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, suối Nậm Khoòng trong vắt, ruộng bậc thang uốn lượn và bản làng yên bình ẩn hiện giữa mây núi – đây là tiềm năng lớn để phát triển du lịch văn hóa – sinh thái, thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm.

Đến với Bãi đá cổ Nấm Dẩn, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng di tích khảo cổ kỳ bí mà còn được hòa mình vào không gian văn hóa đặc sắc của đồng bào Dao, Tày, Nùng, Mông.

Ngoài việc tham quan, chiêm ngưỡng bãi đá cổ, du khách có thể thưởng thức ẩm thực truyền thống, tham gia các lễ hội dân gian và tận hưởng vẻ đẹp hoang sơ của núi rừng Tuyên Quang.

Có thể thấy, Bãi đá cổ Nấm Dẩn không chỉ là “bảo tàng ngoài trời” của người xưa, mà còn là biểu tượng của sự giao thoa giữa văn hóa, khoa học và tín ngưỡng dân gian.

Mỗi hoa văn khắc trên đá như một ký tự thầm lặng, chứa đựng tri thức của những người đi trước – một “ngôn ngữ đá” chưa được giải mã, nhưng mãi khơi gợi niềm tự hào và khát vọng khám phá của con người hôm nay.