Văn hóa - Nền tảng tinh thần, tạo động lực phát triển bền vững

Sơn La được biết đến như một vùng đất hội tụ sắc màu văn hóa đa dạng, nơi 12 dân tộc anh em cùng chung sống, phát triển sản xuất.

Mỗi dân tộc ở Sơn La đều có một kho tàng văn hóa phong phú, từ ngôn ngữ, trang phục, ẩm thực đến phong tục tập quán, lễ hội, nghệ thuật dân gian... Tất cả đã kết tinh, hòa quyện, tạo nên một diện mạo văn hóa đặc sắc, vừa đậm đà bản sắc dân tộc, vừa mang hơi thở của thời đại mới.

Văn hóa ở Sơn La không chỉ là bản sắc, là “hồn cốt” dân tộc, mà còn là nguồn sức mạnh tinh thần to lớn, là động lực để đồng bào vươn lên phát triển kinh tế, ổn định cuộc sống, xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh.

Ông Phạm Hồng Thu, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Sơn La thông tin: Nhận thức rõ tầm quan trọng của văn hóa trong phát triển xã hội, ngành đã tham mưu cho tỉnh tổ chức nhiều chương trình, hoạt động nhằm khơi dậy, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa đặc sắc của các dân tộc. Văn hóa không chỉ là niềm tự hào, mà còn là sức mạnh để gắn kết cộng đồng, phát triển kinh tế – xã hội bền vững.

“Sơn La là một trong số những tỉnh miền núi có phong trào văn nghệ quần chúng hoạt động mạnh, hiện toàn tỉnh có trên 3 nghìn đội văn nghệ, trong đó có 2.248 đội hoạt động thường xuyên, biểu diễn phục vụ nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần của nhân dân, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa”, ông Thu nói.

Sơn La đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc. Các thiết chế văn hóa – thể thao, nhà văn hóa bản, tiểu khu, trung tâm sinh hoạt cộng đồng được đầu tư xây dựng và đưa vào sử dụng hiệu quả, tạo không gian sinh hoạt tinh thần phong phú cho người dân.

Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” ngày càng lan tỏa mạnh mẽ, góp phần định hình rõ nét bản sắc văn hóa, nếp sống văn minh trong cộng đồng dân cư.

Công tác khôi phục, bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa vật thể được Sơn La đặc biệt quan tâm. Đến nay, tỉnh có hàng chục di tích lịch sử, văn hóa được đưa vào danh mục quản lý, trong đó có di tích quốc gia đặc biệt, di tích quốc gia và di tích cấp tỉnh.

Tiêu biểu là Di tích Quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La - “địa chỉ đỏ” gắn liền với truyền thống đấu tranh cách mạng hào hùng; Di tích Văn bia Quế Lâm Ngự chế, Đền thờ vua Lê Thái Tông; Di tích lịch sử Trung đoàn Tây Tiến... Những di tích này không chỉ được bảo tồn nguyên vẹn mà còn trở thành điểm đến hấp dẫn du khách, góp phần giáo dục truyền thống, khơi dậy niềm tự hào dân tộc, ý thức bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa địa phương.

Song song với bảo tồn di sản vật thể, Sơn La đặc biệt chú trọng bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể “linh hồn” của văn hóa dân tộc, tỉnh đã tiến hành kiểm kê, lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc Thái, Mông, Dao, Mường, Xinh Mun, Khơ Mú, La Ha, Lào, Kháng, theo các loại hình: tiếng nói – chữ viết, nghệ thuật trình diễn dân gian, tập quán xã hội, nghề thủ công truyền thống, lễ hội, ngữ văn dân gian và tri thức dân gian.

Một số di sản tiêu biểu của Sơn La đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đặc biệt, cuối năm 2021, Sơn La cùng các tỉnh Điện Biên, Lai Châu, Yên Bái tự hào khi “Nghệ thuật Xòe Thái” được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại – minh chứng sinh động cho giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào Tây Bắc.

Văn hóa thúc đẩy phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số

Nếu đến Sơn La vào mùa thu, du khách sẽ được hòa mình trong không khí rộn ràng của Lễ mừng cơm mới ở xã Ngọc Chiến (Sơn La), một lễ hội mang đậm dấu ấn tâm linh và tinh thần cộng đồng.

Ông Lò Văn Thoa, Phó Chủ tịch UBND xã Ngọc Chiến chia sẻ: “Ngày xưa, khi mùa màng bội thu, bà con tổ chức lễ mừng cơm mới để tạ ơn trời đất, tưởng nhớ tổ tiên khai phá bản làng. Nay dù cuộc sống đã đủ đầy hơn, lễ hội vẫn được duy trì hằng năm, vừa để giữ gìn truyền thống, vừa thu hút du khách đến trải nghiệm nét văn hóa đặc sắc của người vùng cao”.

Trong lễ hội, người dân cùng nhau dâng lễ vật, nấu cơm mới, tổ chức các trò chơi dân gian, hát múa quanh bếp lửa. Đây không chỉ là dịp tri ân tổ tiên, mà còn là ngày hội lớn của cộng đồng, nơi mọi người cùng gắn kết, chia sẻ niềm vui lao động, thể hiện lòng biết ơn đất trời, quê hương.

Lễ hội, cùng với những làn điệu dân ca, tiếng khèn Mông, điệu xòe Thái, nghi lễ Then, hát Khắp,… đã trở thành biểu tượng văn hóa tinh thần, làm nên sức sống bền bỉ của các dân tộc Sơn La qua bao thế hệ.

Để bảo tồn, lưu giữ và phát huy các giá trị văn hóa, Sơn La luôn quan tâm đến đội ngũ nghệ nhân dân gian, văn nghệ sĩ, người làm công tác văn hóa cơ sở, những người trực tiếp giữ gìn và truyền dạy tinh hoa văn hóa dân tộc.

Hiện toàn tỉnh có Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú thuộc các chuyên ngành nghệ thuật; Nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. Họ là những người miệt mài truyền lửa, góp phần làm sống dậy những làn điệu xòe, khắp, múa sạp, khèn, pí pặp… giữa đời thường.

Hàng năm, tỉnh tổ chức cho các nghệ nhân, đội văn nghệ cơ sở tham gia trình diễn dân ca, dân vũ, ẩm thực, nghề thủ công truyền thống tại Ngày hội Văn hóa các dân tộc Việt Nam, Liên hoan văn hóa, văn nghệ khu vực và toàn quốc. Qua đó, hình ảnh con người Sơn La hiền hậu, mến khách, sáng tạo và đậm đà bản sắc được lan tỏa mạnh mẽ.

Những năm gần đây, Sơn La chú trọng phát triển du lịch văn hóa – sinh thái – cộng đồng, coi đây là hướng đi hiệu quả để vừa phát huy giá trị di sản, vừa mang lại sinh kế bền vững cho người dân.

Các khu, điểm du lịch được đầu tư, nâng cấp đồng bộ: Khu du lịch Quốc gia Mộc Châu, Khu du lịch lòng hồ thủy điện Sơn La, Khu du lịch thành phố Sơn La, Khu du lịch Ngọc Chiến - Mường La… Nhiều bản làng như Phiêng Cằm (Mai Sơn), Nà Bai (Yên Châu), Hải Phong (Mộc Châu) đã trở thành điểm du lịch cộng đồng hấp dẫn, thu hút hàng trăm nghìn lượt khách mỗi năm.

Du khách không chỉ được chiêm ngưỡng cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ, mà còn được hòa mình trong không gian văn hóa đặc sắc, thưởng thức ẩm thực dân tộc, trải nghiệm đời sống bản làng và tinh thần hiếu khách của đồng bào.

Có thể thấy, với sự chủ động và quyết tâm của các cấp, ngành, cùng tinh thần đoàn kết của nhân dân, những giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc Sơn La đang được bảo tồn, phát huy hiệu quả.

Văn hóa đã và đang trở thành nguồn sức mạnh nội sinh, góp phần định hình bản sắc, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, khơi dậy niềm tự hào và ý chí vươn lên của mỗi người con Sơn La.

Trên con đường phát triển, Sơn La không chỉ hướng đến tăng trưởng kinh tế mà còn xây dựng “thương hiệu văn hóa” đặc trưng, nơi văn hóa không bị hòa tan, mà được tỏa sáng, tiếp nối qua từng thế hệ. Việc thực hiện có hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa đã góp phần thực hiện có hiệu quả chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trên địa bàn tỉnh Sơn La.