Giữ gốc văn hóa để níu chân khách du lịch

Xóm Sưng (xã Cao Sơn, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình cũ, nay là xã Cao Sơn, tỉnh Phú Thọ) của người Dao Tiền từng là một ốc đảo biệt lập giữa lòng núi Biều. Cuộc sống khó khăn là thế, nhưng cũng chính sự biệt lập ấy đã giúp họ giữ được gần như nguyên vẹn nếp sống cha ông. Và đó lại trở thành “thỏi nam châm” hút khách du lịch.

Đến với xóm Sưng bây giờ, người ta vẫn thấy những nếp nhà trệt truyền thống, những người phụ nữ cần mẫn nhuộm chàm, tỉ mẩn vẽ từng nét sáp ong lên vải để tạo ra những bộ trang phục độc đáo.

Chị Lý Thị Nhất, một người dân trong xóm tâm sự rằng, đã có lúc nghề dệt thổ cẩm tưởng chừng mai một. Nhưng từ ngày bản làng có khách du lịch, nghề cũ được sống lại.

“Không chỉ dệt cho mình mặc nữa, giờ chúng tôi còn hướng dẫn du khách trải nghiệm. Họ thích lắm, được tự tay nhuộm vải, vẽ sáp ong. Nhờ thế mà lớp trẻ trong bản cũng ham học nghề hơn", chị Nhất vui vẻ chia sẻ.

Ông Đặng Văn Xuân, một trong những người làm homestay đầu tiên ở xóm Sưng, nhớ lại: “Hồi mới làm, đường vào bản còn khó, nhà cửa đơn sơ. Giờ đường bê tông đã vào tận nơi, homestay khang trang hơn, nhưng cái nếp sống cũ thì chúng tôi quyết giữ. Vẫn nhuộm chàm, dệt vải, vẫn nấu ăn bằng những món của ông bà. Mất gốc là mất khách ngay".

Cái lý của ông Xuân quả không sai. Hơn 70% khách đến Sưng là người nước ngoài. Họ không đến để tìm tiện nghi cao cấp, mà để được mặc thử bộ đồ người Dao, được ngồi quanh bếp lửa nghe kể chuyện, được tắm lá thuốc thơm lừng và thưởng thức những món ăn dân dã. "Cái họ tìm chính là giá trị văn hóa này", ông Xuân nói.

Từ “điểm nóng” thành điểm hẹn săn mây

Tại xã Pà Cò (huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình cũ nay là xã Pà Cò, tỉnh Phú Thọ) - nơi tập trung đông đồng bào H'Mông cũng đang viết nên câu chuyện đổi đời nhờ du lịch. Ít ai biết, nơi đây từng là một “điểm nóng” phức tạp về ma túy. Nhưng giờ đây, Pà Cò đã trở thành điểm “săn mây” được giới trẻ yêu thích, tìm về để tận hưởng không khí trong lành và khám phá văn hóa bản địa.

Ông Phàng A Chà, cán bộ xã tự hào kể: “Pà Cò được trời cho khí hậu mát mẻ, cảnh quan đẹp. Người dân ở đây cũng đã khôi phục lại nghề trồng lanh, dệt vải truyền thống để làm du lịch, vừa có thêm thu nhập, vừa giữ được nét riêng của dân tộc mình".

Tại xóm Pà Cò 1, tiếng lanh canh của khung cửi gần như không ngớt. Trong số 76 hộ dân, hơn một nửa đang duy trì nghề dệt thổ cẩm. Chị Sùng Y Nông, một người phụ nữ đã chuyển hẳn từ làm nương sang dệt vải, vừa thoăn thoắt đưa thoi vừa kể: “Năm mười tuổi, mẹ đã dạy tôi nhuộm chàm, dệt vải. Giờ tôi lại truyền cho con gái. Cái nghề này không chỉ nuôi sống gia đình mà còn là niềm tự hào của người H'Mông mình".

Không chỉ có người Dao ở Sưng hay người H'Mông ở Pà Cò, những bản làng của người Mường như Giang Mỗ, Lũy Ải, hay người Thái ở bản Lác, bản Văn cũng đang dùng chính văn hóa của mình để làm du lịch một cách bền vững.

Khi du khách được “sống” cùng bản làng

Điều làm nên sức hút của du lịch cộng đồng nơi đây không nằm ở những công trình hoành tráng, mà ở sự chân thật và chiều sâu văn hóa. Du khách không chỉ đến để ngắm cảnh, mà còn để được sống, được trải nghiệm.

Anh Nguyễn Xuân Tuấn, một du khách từ Hà Nội, vẫn còn nhớ như in trải nghiệm ở xóm Sưng: “Tôi đã đi nhiều bản làng, nhưng ở xóm Sưng, tôi thực sự được sống như một người Dao Tiền. Tự tay chàm hóa một tấm vải, tự tay vẽ sáp ong mới thấy hết được sự công phu, khéo léo của những người phụ nữ nơi đây. Đó là một trải nghiệm không thể nào quên".

Nhiều người chọn ở lại vài ngày, cùng gia chủ lên rẫy, tự tay giã bánh dày, tối đến lại quây quần bên bếp lửa ấm cúng. Anh Đinh Cao Tùng, một hướng dẫn viên du lịch, khẳng định: “Du lịch có thể làm thay đổi bộ mặt làng bản, nhưng tuyệt đối không được cuốn đi cái hồn. Mất đi bản sắc văn hóa, du lịch cũng sẽ không còn gì".

Hiểu rõ điều đó, chính quyền và người dân nhiều địa phương đang cùng nhau nỗ lực bảo tồn văn hóa một cách bài bản. Những lớp dạy làm du lịch, những tổ nấu ăn các món cổ truyền, những dự án khôi phục cây lanh…, đang được triển khai. Cùng với đó, đường sá, điện nước cũng được đầu tư để tạo nền tảng vững chắc hơn.

Khi mỗi bản làng là một không gian sống động, mang hồn cốt văn hóa riêng, du lịch không chỉ mang lại sinh kế mà còn trở thành động lực để người dân thêm yêu và trân trọng những giá trị của cha ông. Bởi khi hồn cốt văn hóa còn vẹn nguyên, du lịch mới có thể đi một con đường dài, bền vững và đầy tự hào.