Nét đẹp văn hóa các dân tộc được bảo tồn và phát huy

Sáng sớm, khi sương còn giăng mờ trên những nương ngô, nương lúa, tiếng trống, tiếng chiêng vang vọng từ bản Khá, xã Yên Châu (Sơn La) đánh thức cả núi rừng. Giữa không gian linh thiêng ấy, đồng bào Thái đang chuẩn bị cho nghi lễ Đông Sửa, nghi lễ cúng rừng thiêng để cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống bình yên.

Ông Quàng Văn Phanh, người cao tuổi được cả bản kính trọng, cẩn thận bày biện những lễ vật lên bàn thờ thần rừng: con lợn béo nhất trong chuồng, đôi gà trống mái, vò rượu cần, nắm gạo nếp thơm, bó trầu cau tươi và mảnh vải trắng tinh.

Ông Phanh khẽ nói: “Đây không chỉ là lễ cúng, mà là ngày cả bản cùng nhau nhớ về tổ tiên, về người xưa đã khai rừng lập bản, dạy chúng tôi biết trồng trọt, săn bắt và giữ gìn rừng núi này".

Nghi lễ Đông Sửa được tổ chức mỗi năm một lần, khi mùa màng vừa bắt đầu. Người dân tin rằng, thần rừng, thần núi sẽ phù hộ cho cây cối tốt tươi, bản làng yên vui. Trong tiếng khèn, tiếng trống hòa quyện với lời khấn thiêng liêng, ai nấy đều lặng người, như nghe thấy tiếng vọng của bao thế hệ người Thái đã từng sống, từng giữ mảnh đất này.

Không chỉ là tín ngưỡng, Đông Sửa còn là bài học sống động về lòng biết ơn và ý thức bảo vệ thiên nhiên. Nhờ nghi lễ ấy, rừng quanh bản Khá vẫn còn xanh tốt, dòng suối vẫn trong veo chảy quanh chân núi. “Cúng rừng là cách để nhắc nhau giữ rừng. Người Thái tin rằng, chặt cây bừa bãi, làm điều thất đức thì thần linh sẽ quở trách. Vì vậy, từ bao đời nay, bản chúng tôi chưa bao giờ có cháy rừng hay lũ quét lớn” cụ Phanh kể.

Ở Sơn La, không chỉ có người Thái, mà các dân tộc khác như Mông, Kháng, La Ha, Xinh Mun… cũng có những nghi lễ riêng gắn liền với thiên nhiên, thể hiện sự hòa hợp giữa con người và đất trời. Những lễ hội như Kin Pang Then, Xé Pang Á, Tết Xíp Xí, Mừng Cơm Mới, Lê gội đầu… là những “bảo tàng sống” lưu giữ ký ức văn hóa qua hàng trăm năm.

Lan tỏa giá trị văn hóa từ đời sống cộng đồng

Tại phường Chiềng Cơi (Sơn La), buổi tối cuối tuần, tiếng nhạc xòe rộn ràng vang lên từ sân văn hóa bản Hùn. Những cô gái, chàng trai Thái trong bộ váy áo rực rỡ đang tập múa, tập hát chuẩn bị cho hội diễn.

Em Hoàng Khánh Linh, 17 tuổi, chia sẻ: Em tham gia đội văn nghệ của bản từ khi học lớp 7. Ban đầu chỉ vì thích mặc váy Thái, múa xòe cùng bạn bè, nhưng càng tập em càng yêu những điệu xòe, lời ca của dân tộc mình. Em muốn sau này có thể dạy lại cho các em nhỏ hơn.

Ở bản Hùn, đội văn nghệ thanh niên có 25 thành viên, là “hạt nhân” văn hóa của bản. Họ không chỉ biểu diễn trong các dịp lễ hội mà còn là những “sứ giả” giới thiệu văn hóa dân tộc đến du khách.

Toàn tỉnh Sơn La hiện có hơn 3.000 đội văn nghệ quần chúng hoạt động thường xuyên. Họ chính là “nhịp cầu nối” giữa quá khứ và hiện tại, đưa văn hóa dân tộc đi vào đời sống, gắn với phát triển kinh tế – xã hội.

Những năm gần đây, Sơn La chú trọng phát triển du lịch cộng đồng gắn với văn hóa bản địa. Các bản như Hua Tạt , bản Lướt, bản Áng,…. trở thành điểm sáng. Người dân học cách làm du lịch, mở homestay, vừa giữ nếp nhà sàn truyền thống, vừa đón khách đến trải nghiệm.

Năm 2020, anh Lường Văn Xiên, xã Ngọc Chiến, đã vận động liên kết thành lập HTX du lịch cộng đồng Ngọc Chiến, đầu tư sửa chữa, nâng cấp nhà ở, nhà bếp và các công trình phụ để phục vụ đón khách du lịch.

Anh Lường Văn Xiên, cho biết: “Ngày trước, chúng tôi chỉ làm nương, thu nhập thấp lắm. Từ khi làm du lịch cộng đồng, mỗi tháng đón hàng chục đoàn khách, đời sống ổn định hơn. Khách đến thích nhất là được mặc trang phục dân tộc, cùng ăn cơm lam, cá suối, nghe hát then, múa xòe. Nhờ vậy mà người dân càng có ý thức giữ gìn bản sắc.” anh Xiên nói.

Theo thống kê, 6 tháng đầu năm 2025, Sơn La đón gần 3.000 lượt khách du lịch, doanh thu đạt gần 3,5 tỷ đồng, trong đó du lịch văn hóa, cộng đồng chiếm tỷ trọng ngày càng cao. Con số ấy tuy chưa lớn, nhưng đủ cho thấy hướng đi đúng: giữ văn hóa để phát triển kinh tế.

Không chỉ dừng lại ở việc bảo tồn, tỉnh Sơn La còn số hóa dữ liệu văn hóa dân tộc, mở lớp truyền dạy di sản cho thế hệ trẻ, bồi dưỡng nghệ nhân, đào tạo cán bộ văn hóa. Mỗi hoạt động đều nhằm mục tiêu chung: đưa văn hóa trở lại đúng vị trí nền tảng tinh thần của xã hội và là động lực phát triển bền vững. Qua đó góp phần thực hiện có hiệu quả chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Trên những triền núi phủ mây trắng, tiếng khèn, tiếng trống, điệu xòe vẫn vang lên trong mỗi bản làng. Văn hóa không nằm trong viện bảo tàng, mà hiện hữu trong nếp sống, lời ca, trong từng ánh mắt, nụ cười của người dân Sơn La.