Đánh thức "di sản" giữa ngàn mây

Dưới chân dãy núi mờ sương của xã Suối Tọ, tỉnh Sơn La có những gốc trà Shan tuyết cổ thụ tuổi đời hơn 200 năm, thân to hai người ôm không xuể. Từ bao đời nay, bà con người Mông vẫn hái trà, nhưng cái nghèo vẫn đeo bám vì trà quý chỉ được bán với giá của một loại rau rừng.

Mọi chuyện thay đổi khi anh Hà Đức Thắng, Giám đốc HTX sản xuất chè V-Shantea (bản Chiềng Hạ, xã Phù Yên) quyết định dừng chân tại đây sau hành trình tầm sư học đạo tại vùng Dị Võ (Vân Nam, Trung Quốc).

Với tư duy của một nhà làm kinh tế, anh Thắng nhận ra: "Nếu sản xuất trà đại trà, chi phí nguyên liệu đầu vào quá cao sẽ triệt tiêu lợi nhuận. Để giúp bà con thoát nghèo bền vững, con đường duy nhất là làm trà đặc biệt, trà di sản".

Thống kê cho thấy, để làm ra 1kg trà xanh thông thường cần 6,5kg nguyên liệu và chỉ bán được khoảng 200.000 đồng. Nhưng cũng với lượng nguyên liệu đó, qua quy trình chế biến Phổ Nhĩ nghiêm ngặt, giá trị có thể tăng vọt lên 4,5 triệu đến hơn 10 triệu đồng. Đó chính là chìa khóa của kinh tế nông nghiệp trong kỷ nguyên mới.

Công nghệ nâng tầm cho nông sản

Quy trình sản xuất trà Phổ Nhĩ tại V-Shantea là một sự kết hợp kỳ công giữa bí thuật truyền thống và công nghệ hiện đại. Trà tươi sau khi thu mua từ các vùng nguyên liệu trọng điểm như Suối Lèo, Suối Ngang của xã Suối Tọ và Bản Bẹ (Tà Xùa cũ)... sẽ trải qua một hành trình "khổ luyện" kéo dài tới 2 năm trước khi ra thị trường.

Ủ sơ cấp: Trà rời được ủ trong chum từ 8-12 tháng để sản sinh men vi sinh tự nhiên.

Ép bánh thủy lực: Sử dụng máy thủy lực tải trọng 80 tấn để tạo hình những bánh trà "khổng lồ" nặng tới 19kg – hiện đang được đề xuất xác lập kỷ lục bánh trà lớn nhất Việt Nam.

Lên men tự nhiên: Điều đặc biệt nhất, đây là đơn vị duy nhất tại Việt Nam hiện nay làm chủ được kỹ thuật lên men để bánh trà tự sinh nấm "kim hoa" – một loại dược tính quý hiếm.

Đáng chú ý, V-Shantea không chạy theo số lượng. Doanh nghiệp chấp nhận để sản phẩm trong kho với gần 10.000 bánh trà để chờ thời gian chuyển hóa.

Bởi theo triết lý của trà Phổ Nhĩ: Trà càng để lâu, giá trị càng cao, dược tính càng mạnh. Đây chính là chiến lược "lấy thời gian đổi giá trị" mà các sản phẩm OCOP cao cấp đang hướng tới.

OCOP và "cú hích" thay đổi diện mạo nông thôn

Trong lộ trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn xã Suối Tọ và xã Phù Yên, tiêu chí về thu nhập và tổ chức sản xuất luôn là bài toán khó. V-Shantea đã giải bài toán này bằng cách gắn quyền lợi của nông dân vào chuỗi giá trị của doanh nghiệp.

HTX không chỉ thu mua sản phẩm chè tươi cho bà con Suối Tọ với giá khoảng 100.000 đồng/kg mà còn tạo ra công ăn việc làm với mức lương cao người dân vùng cao và nhân viên. Nhân viên ép bánh có thể nhận mức lương 18 triệu đồng/tháng, trong khi đội ngũ bán hàng được đảm bảo thu nhập 11-12 triệu đồng/tháng.

Khi người dân có thu nhập ổn định, việc vận động họ bảo vệ rừng trà cổ thụ, cải tạo diện tích già cỗi trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết.

Việc đưa sản phẩm "Trà sống Thiên Hỷ" đạt chứng nhận OCOP 3 sao vào năm 2022 và đang nỗ lực nâng hạng lên 4 sao là minh chứng cho sự chuyên nghiệp. OCOP không chỉ là một danh hiệu, nó là "giấy thông hành" để trà Suối Tọ bước vào Shopee Mall và có thể vươn tầm xuất khẩu sang thị trường thế giới.

Khát vọng về một vùng di sản

Xây dựng nông thôn mới không chỉ là điện - đường - trường - trạm, mà cốt lõi là hơi thở kinh tế trong từng bản làng. Mô hình của HTX V-Shantea tại Phù Yên đang chứng minh rằng: Khi tài nguyên bản địa được kết hợp với tư duy quản trị hiện đại và công nghệ chế biến sâu, nông sản Việt hoàn toàn có thể trở thành những món đồ xa xỉ có giá trị sưu tầm.

Hiện tại, HTX đang phối hợp với chính quyền địa phương lập hồ sơ công nhận "Cây Di sản" cho những gốc chè cổ thụ. Một tương lai về du lịch sinh thái trà, nơi du khách vừa thưởng thức hương vị trà Phổ Nhĩ, vừa trải nghiệm văn hóa Mông dưới tán chè trăm năm đang dần hiện hữu. Hương chè Shan tuyết Suối Tọ chắc chắn sẽ còn vươn xa hơn nữa, mang theo khát vọng đổi đời của người dân vùng cao Sơn La.