Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển (kiêm nhiệm Đan Mạch, Iceland) cho biết, EU đã tiến thêm một bước trong việc nới lỏng các quy định nghiêm ngặt đối với thế hệ cây trồng biến đổi gen mới, được tạo ra bằng các kỹ thuật gen tiên tiến (NGT), sau khi đa số các chính phủ ủng hộ một thỏa hiệp do Ba Lan đề xuất.

Ủy ban Châu Âu muốn phân loại các giống cây trồng sử dụng công nghệ chỉnh sửa gen hiện đại thành một nhóm mới, chịu sự giám sát lỏng lẻo hơn và được coi là tương đương với giống cây trồng thông thường. Hiện tại, tất cả các sản phẩm GMO đều phải trải qua các cuộc kiểm tra an toàn nghiêm ngặt và yêu cầu truy xuất nguồn gốc.

Ba Lan, nước đang giữ vai trò chủ tịch luân phiên Hội đồng EU, đã tổ chức một cuộc bỏ phiếu không chính thức vào ngày 21/2 trong nỗ lực lần thứ ba nhằm tìm kiếm sự đồng thuận.

Các nước Đông Nam Âu tiếp tục phản đối, nhưng không đủ số phiếu phủ quyết

Một số quốc gia, chủ yếu ở Đông Nam Âu, vẫn phản đối đề xuất này. Tuy nhiên, cuộc họp gần đây dường như đã tạo ra sự chuyển dịch quan trọng, mở đường cho việc miễn trừ nhiều quy định hiện hành đối với các giống cây trồng chỉnh sửa gen.

Bỉ, trước đây bị kìm hãm bởi hệ thống liên bang phức tạp, đã chính thức ủng hộ đề xuất này sau khi chính phủ cánh hữu mới lên nắm quyền.

Một nhà ngoại giao Bỉ nói với Euronews: "Chúng tôi vẫn còn lo ngại về vấn đề bằng sáng chế, nhưng để đạt được thỏa hiệp, chúng tôi quyết định ủng hộ đề xuất này một cách xây dựng."

Mặc dù Đức và Bulgaria bỏ phiếu trắng, nhưng có vẻ như vẫn có đủ sự ủng hộ để tiến lên.

Hiện tại, chỉ có Áo, Croatia, Hungary, Romania, Slovakia và Slovenia tiếp tục phản đối, với Hy Lạp có thể sẽ gia nhập nhóm này. Tuy nhiên, tổng số này vẫn chưa đủ để tạo thành một thiểu số phủ quyết.

Lo ngại từ các nhóm môi trường và nông dân

Các tổ chức môi trường như Friends of the Earth Europe đã kêu gọi các bộ trưởng nông nghiệp EU bác bỏ đề xuất này, cho rằng Ủy ban Châu Âu đang "đặt lợi ích của tập đoàn lên trên thiên nhiên và quyền lợi công dân".

"Dỡ bỏ các quy định đối với GMO mới sẽ không mang lại lợi ích cho châu Âu – nông dân, người tiêu dùng và môi trường sẽ phải trả giá chỉ để làm hài lòng Bayer và những tập đoàn đa quốc gia khác," Mute Schimpf, chuyên gia vận động thực phẩm của tổ chức này, tuyên bố.

Ngoài ra, các nhóm môi trường cũng phản đối quy định cho phép cây trồng chỉnh sửa gen có tối đa 20 thay đổi điểm DNA mà vẫn được coi là tương đương với giống cây trồng truyền thống.

"Không có cơ sở khoa học nào cho ngưỡng 'ma thuật' này," một liên minh gồm 30 tổ chức môi trường và phi chính phủ nhấn mạnh trong thư gửi Ủy viên Y tế EU Olivér Várhelyi vào tuần trước.

Hướng đi tiếp theo của EU về GMO

Một nhà ngoại giao Ba Lan cho biết, phản ứng từ các chính phủ đối với đề xuất sửa đổi lần này là "tích cực", mở đường cho một cuộc bỏ phiếu chính thức vào tháng tới tại Brussels. Nếu được thông qua, các bộ trưởng nông nghiệp EU có thể phê duyệt lập trường chung vào cuối tháng 4 hoặc cuối tháng 5.

Sau đó, Hội đồng EU sẽ tiến hành đàm phán với Nghị viện Châu Âu để hoàn thiện luật cuối cùng – một quá trình có thể kéo dài vài tháng. Tuy nhiên, với sự ủng hộ từ cả hai cơ quan lập pháp, mục tiêu nới lỏng quy định về GMO dường như sẽ được thực hiện.

Khoa học và công nghệ chỉnh sửa gen tiến xa tới đâu?

Trong khi thế hệ GMO đầu tiên thường liên quan đến việc cấy ghép gen từ một loài vào một loài khác, các công nghệ chỉnh sửa gen hiện đại – bao gồm kỹ thuật CRISPR/Cas9, từng giành giải Nobel Hóa học năm 2020 – cho phép các nhà khoa học chỉnh sửa chính xác bộ gen của cây trồng và động vật.

Công nghệ này không chỉ giúp thay đổi mã gen theo ý muốn mà còn có tiềm năng được tích hợp với AI tạo sinh, mở ra khả năng lập trình những đặc tính hoàn toàn mới trong sinh vật – một viễn cảnh gây nhiều tranh cãi.

Mặc dù EU dự định tiếp tục áp dụng các quy định nghiêm ngặt đối với các giống cây trồng chuyển gen (transgenic), phần lớn các quốc gia EU vẫn duy trì lệnh cấm trồng GMO trên lãnh thổ của họ. Hiện tại, Tây Ban Nha là nước EU duy nhất có sản xuất GMO ở quy mô đáng kể.

Cơ hội và thách thức đối với doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam

Việc EU xem xét nới lỏng quy định với cây trồng chỉnh sửa gen có thể tạo điều kiện thuận lợi hơn cho xuất khẩu thực phẩm từ Việt Nam, đặc biệt với các sản phẩm có thành phần nguyên liệu chịu ảnh hưởng bởi công nghệ này. Tuy nhiên, các doanh nghiệp cần theo dõi kỹ lưỡng các tiêu chuẩn mới về ghi nhãn và truy xuất nguồn gốc để đảm bảo phù hợp với quy định nhập khẩu của EU. Ngoài ra, xu hướng này có thể mở ra cơ hội hợp tác trong lĩnh vực cung ứng nguyên liệu thô hoặc nghiên cứu phát triển sản phẩm nông nghiệp công nghệ cao. Bên cạnh đó, phản ứng từ thị trường và người tiêu dùng EU vẫn còn nhiều khác biệt, vì vậy việc tìm hiểu yêu cầu cụ thể từ từng đối tác nhập khẩu là điều quan trọng để tận dụng cơ hội và hạn chế rủi ro.

Các chuyên gia nhận định rằng, Việt Nam đã có nền tảng vững chắc để phát triển công nghệ chỉnh sửa gen và tiến xa hơn trong lĩnh vực này. Những bước tiến trong nghiên cứu và ứng dụng công nghệ đã chứng minh tiềm năng của Việt Nam trong việc cải thiện giống cây trồng, hướng tới một nền nông nghiệp bền vững và hiện đại.

Trước những tiềm năng to lớn của công nghệ chỉnh sửa gen, nhiều chuyên gia và nhà khoa học kỳ vọng Việt Nam sẽ sớm có các quy định pháp lý rõ ràng về cây trồng chỉnh sửa gen. Việc hoàn thiện khung pháp lý không chỉ giúp thúc đẩy nghiên cứu mà còn tạo điều kiện để thương mại hóa các sản phẩm này, mở ra cơ hội phát triển cho ngành nông nghiệp trong nước.