Bền bỉ đưa pháp luật đi vào cuộc sống đồng bào dân tộc thiểu số vùng cao

Sau hơn ba giờ đồng hồ lăn bánh trên những cung đường đèo quanh co, len lỏi giữa núi rừng của tỉnh Sơn La, chúng tôi đặt chân đến xã Phiêng Cằm, một vùng đất heo hút, nơi mà sương mù vẫn thường xuyên quấn quýt lấy đỉnh núi và gió rừng thổi hun hút.

Phiêng Cằm, một cái tên không mới, nhưng mang trong mình câu chuyện rất mới. Năm 2025, thực hiện Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp, sáp nhập các đơn vị hành chính cấp xã, Phiêng Cằm và Chiềng Nơi, hai xã vùng cao liền kề, được hợp nhất thành một đơn vị hành chính mới.

Nhưng cái tên Phiêng Cằm vẫn được giữ lại như một lời khẳng định cho bản sắc riêng biệt, gắn liền với địa hình hiểm trở, nét văn hóa đặc trưng và cả niềm tự hào của người dân nơi đây.

Phiêng Cằm không chỉ là một vùng đất, mà là nơi giao thoa của nhiều sắc thái văn hóa dân tộc. Người Thái sống chan hòa bên người Mông, người Khơ Mú quây quần với người Kinh. Dân tộc Mông chiếm hơn 60% dân số toàn xã, một tỉ lệ không nhỏ, đồng nghĩa với việc giữ gìn và phát huy văn hóa dân tộc gắn liền chặt chẽ với sự phát triển xã hội và nhận thức pháp luật tại đây.

Thế nhưng, cũng chính sự đa dạng ấy lại đặt ra thách thức lớn trong việc phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL). Trình độ dân trí không đồng đều, điều kiện giao thông khó khăn, tiếng phổ thông chưa thông thạo là những rào cản khiến không ít người dân trở thành đối tượng dễ bị dụ dỗ, lôi kéo vào các hành vi vi phạm pháp luật như: buôn bán, vận chuyển ma túy hay tảo hôn, vi phạm giao thông,…

“Muốn dân hiểu luật, trước tiên phải nói để dân hiểu. Mà muốn dân hiểu, thì phải nói bằng ngôn ngữ của họ, bằng cách của họ”, ông Hoàng Tùng, Phó Chủ tịch UBND xã Phiêng Cằm chia sẻ với chúng tôi như vậy, sau khi dừng lại bên một bản nhỏ giữa lưng chừng núi.

Ở Phiêng Cằm, để đến được từng người dân, chính quyền không chỉ trông cậy vào loa truyền thanh bản, mà phải đến từng nhà, họp từng bản, nói từng lời dễ hiểu, gần gũi. Các buổi sinh hoạt chi bộ, hội họp dân cư, hay các lễ hội bản sắc được tận dụng làm không gian lồng ghép kiến thức pháp luật. Từ Luật Hôn nhân và Gia đình, Luật Phòng chống ma túy đến những quy định về an toàn giao thông hay bảo vệ rừng.

Cũng theo phó Chủ tịch UBND xã Phiêng Cằm, thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (Chương trình MTQG 1719). Hàng năm, UBND xã đều ban hành kế hoạch cụ thể cho công tác PBGDPL, phân công nhiệm vụ rõ ràng cho các tổ chức, đoàn thể từ cấp xã đến thôn bản. Từ các buổi họp chi bộ, sinh hoạt đoàn thể, hội nghị dân cư, đến các tờ rơi, pano, áp phích treo ở vị trí dễ thấy, tất cả đều nhằm đưa kiến thức pháp luật đến gần hơn với người dân.

Nhận thức hiểu biết pháp luật của người dân được nâng cao

“Cán bộ xã lên tận bản, ngồi ăn cơm, uống bát rượu ngô rồi mới nói chuyện luật. Lúc ấy, dân mới nghe, mới hỏi, mới nhớ”, anh Sồng A Chợ, người dân bản Noong Tàu Mông, cười hiền nói. Nhờ vậy, từ một người từng có ý định nghe theo lời kẻ xáu, anh trở thành một tuyên truyền viên "miệng" tại chỗ. “Tôi biết rồi, nên tôi cũng nói lại cho vợ con, bà con xung quanh. Không vận chuyển hàng cấm, không phá rừng, mình làm đúng thì không sợ ai.

Giờ hiểu biết pháp luật rồi, gia đình mình cũng như người dân trong bản cùng nhau thi đua phát triển kinh tế, trồng chè, phát triển cây ăn quả, từng bước nâng cao thu nhập, ổn định cuộc sống.

Nhiều năm trở lại đây, xã Phiêng Cằm đã ghi nhận những chuyển biến rõ rệt trong ý thức pháp luật của người dân. Tỷ lệ đăng ký hộ tịch đúng hạn đạt ở mức cao. Tình trạng tảo hôn, lấn chiếm đất công, vi phạm giao thông giảm mạnh. Tệ nạn xã hội, đặc biệt là buôn bán ma túy và vượt biên trái phép giảm . Các mô hình như “Tự quản về an ninh trật tự”, “Hòa giải ở cơ sở” hoạt động hiệu quả, góp phần duy trì an ninh chính trị – trật tự xã hội.

Người dân giờ đây không còn né tránh pháp luật, mà chủ động hỏi cán bộ khi gặp vướng mắc. Không khí bản làng vì thế mà cũng đổi khác, nhẹ nhàng hơn, gắn bó hơn và ổn định hơn.

Dù đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, công tác PBGDPL ở Phiêng Cằm vẫn còn đối mặt với không ít thách thức: Giao thông cách trở, nhất là vào mùa mưa, khiến việc tổ chức tuyên truyền ở các bản vùng sâu gặp khó khăn. Ngôn ngữ vẫn là rào cản khi một bộ phận người dân chưa thạo tiếng phổ thông. Đội ngũ báo cáo viên mỏng, kiêm nhiệm nhiều công việc, khó đáp ứng nhu cầu tuyên truyền sâu, rộng. Kinh phí hạn chế, tài liệu pháp luật song ngữ chưa đủ để triển khai đồng bộ.

Trước thực tế đó, xã Phiêng Cằm đang chủ động đề ra nhiều giải pháp: Đẩy mạnh biên soạn tài liệu pháp luật song ngữ; Ứng dụng mạng xã hội và loa truyền thanh thông minh; Tổ chức các cuộc thi tìm hiểu pháp luật ở cơ sở; Tập huấn, nâng cao năng lực cho đội ngũ hòa giải viên, báo cáo viên; Huy động các tổ chức đoàn thể trong tuyên truyền đến từng hội viên, đoàn viên.

Tất cả những điều ấy, dù còn khiêm tốn, nhưng đều hướng tới một mục tiêu, để pháp luật không nằm trên giấy, mà đi vào đời sống, trở thành kim chỉ nam cho từng hành vi, từng suy nghĩ của mỗi người dân nơi đây.

Trên đường rời Phiêng Cằm, khi trời nhá nhem và làn sương lạnh đã len lỏi khắp thung lũng, chúng tôi nghe thấy tiếng loa truyền thanh bản vang vọng từ phía xa: “không tàng trữ chất cấm, chấp hành nghiêm luật giao thông, không chặt phá rừng,…”

Từ những nỗ lực trong phổ biến, giáo dục pháp luật, nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật của người dân Phiêng Cằm ngày một nâng cao. Quan trọng hơn, đồng bào các dân tộc đã thêm yên tâm, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, bảo vệ an ninh trật tự, xây dựng bản làng yên bình, phát triển.