Sản xuất rau, quả an toàn từng bước nâng cao thu nhập cho người dân ở Sơn La

Phát triển nông nghiệp an toàn, đặc biệt là rau, quả, đang được tỉnh Sơn La xác định là hướng đi chiến lược để nâng cao giá trị nông sản và hội nhập thị trường. Tuy nhiên, sản xuất nhỏ lẻ, thiếu đồng bộ, hạn chế về công nghệ và quản lý chất lượng vẫn đang là những “nút thắt” cần tháo gỡ.

Tọa đàm “Nâng cao nhận thức sản xuất rau, quả an toàn” Trung tâm Khuyến nông quốc gia đã phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi trường Sơn La tổ chức đã trở thành diễn đàn quan trọng, tập hợp ý kiến từ các chuyên gia, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân, nhằm tìm lời giải cho một nền nông nghiệp hiện đại, bền vững.

Ông Trần Dũng Tiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La cho biết: Trong những năm qua, tỉnh đã tập trung phát triển cây ăn quả, coi đây là mũi nhọn kinh tế nông nghiệp. Toàn tỉnh hiện có hơn 85.000 ha cây ăn quả các loại, trong đó 4.500 ha đạt chuẩn VietGAP, hình thành trên 200 chuỗi cung ứng nông sản an toàn.

Riêng năm 2025, sản lượng trái cây của tỉnh dự kiến đạt 510 nghìn tấn, mang lại giá trị kinh tế hơn 4.000 tỷ đồng. Dù vậy, ông Tiến thẳng thắn thừa nhận, sản xuất nông sản của Sơn La vẫn còn manh mún, thiếu sự liên kết theo chuỗi giá trị; năng lực quản lý chất lượng và khả năng truy xuất nguồn gốc còn hạn chế, khiến việc mở rộng thị trường xuất khẩu gặp khó khăn.

Trước thực trạng đó, từ năm 2022, Dự án “Tăng cường chuỗi giá trị cây trồng an toàn tại các tỉnh phía Bắc Việt Nam” do JICA tài trợ đã được triển khai. Theo ông Đỗ Đà Giang, Phó Trưởng phòng Kế hoạch và Hợp tác Quốc tế, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, dự án kéo dài đến năm 2026, thực hiện tại 7 tỉnh, trong đó có Sơn La.

Mục tiêu chính là phát triển sản xuất rau, quả an toàn bền vững, đồng thời thay đổi tư duy sản xuất của nông dân từ “trồng rồi bán” sang “trồng để bán”, tức là sản xuất gắn với nhu cầu thị trường.

Tại Sơn La, dự án đã lựa chọn 5 hợp tác xã nòng cốt gồm: Nông Xanh, Bảo Sam, Nông nghiệp Sơn La, Nông sản Sơn La và Xuân Tiến. Các HTX này chuyên canh tác xoài, chuối, na, ớt chỉ thiên và rau an toàn. Sau gần 3 năm triển khai, dự án đã tổ chức 10 lớp tập huấn GAP và marketing cho hàng trăm học viên, xây dựng 5 mô hình sản xuất an toàn có giám sát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, phát triển mô hình nhà ươm giống và kỹ thuật ủ phân hữu cơ.

Bà Ngần Thị Minh Thanh, Phó Giám đốc Trung tâm Kỹ thuật Nông nghiệp tỉnh Sơn La đánh giá: “Các hợp tác xã không chỉ sản xuất mà còn trở thành trung tâm lan tỏa kiến thức, kỹ thuật an toàn đến hàng trăm hộ nông dân khác. Đây là bước chuyển quan trọng từ sản xuất nhỏ lẻ sang liên kết theo chuỗi giá trị”.

Một trong những điểm nhấn tại Tọa đàm là sự chia sẻ từ doanh nghiệp. Ông Phạm Ngọc Thành, Phó Tổng Giám đốc Doveco cho biết, sau 70 năm phát triển, Doveco đã xây dựng vùng nguyên liệu 5.500 ha, liên kết hơn 13.000 ha với nông hộ, áp dụng chặt chẽ các tiêu chuẩn nông nghiệp an toàn.

Mỗi năm, vườn ươm của Doveco sản xuất khoảng 50 triệu cây giống khỏe mạnh như chanh leo, dứa, chuối, đảm bảo truy xuất nguồn gốc. Mô hình trồng dứa trên đồi trống xói mòn cho năng suất 50-60 tấn/ha, giá thu mua luôn ổn định từ 8.000 đồng/kg trở lên, mở ra hướng đi hiệu quả cho nông dân.

“Điều quan trọng nhất là sự liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp và nông dân, giúp người sản xuất không còn bị thương lái ép giá, đồng thời đảm bảo đầu ra ổn định”, ông Thành nhấn mạnh.

Ông Kayano Naoki – Điều phối viên Dự án JICA cho rằng, điểm sáng lớn nhất của dự án là thay đổi tư duy sản xuất. “Nông dân cần khảo sát thị trường trước, biết được khách hàng cần gì, sản phẩm phải như thế nào rồi mới sản xuất. Đây là bước ngoặt để nâng cao giá trị sản phẩm”, ông nói.

Phương pháp SHEP (Nâng cao năng lực và thúc đẩy nghề làm vườn của hộ nông dân nhỏ) đã được áp dụng, giúp người dân chuyển từ tư duy “sản xuất ra sản phẩm rồi mới tìm thị trường” sang “sản xuất theo nhu cầu thị trường”.

Ban đầu, việc giải thích phương pháp này gặp nhiều khó khăn bởi nông dân quen sản xuất truyền thống, mong đợi hỗ trợ tài chính hoặc thiết bị. Nhưng nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, các trung tâm khuyến nông địa phương và nhóm chuyên gia, tư duy của nông dân dần thay đổi. Các HTX đã nhận thức rõ tầm quan trọng của việc khảo sát thị trường và xây dựng kế hoạch sản xuất phù hợp.

Theo bà Ngần Thị Minh Thanh, để sản xuất rau, quả an toàn phát triển bền vững, cần sự vào cuộc đồng bộ: Nhà nước hỗ trợ vốn, đầu tư hạ tầng logistics, khuyến khích doanh nghiệp tham gia chế biến – tiêu thụ; Doanh nghiệp, HTX chủ động mở rộng thị trường, xây dựng thương hiệu, tham gia hệ thống bán hàng tập trung; Các chương trình, dự án tiếp tục ưu tiên hỗ trợ kỹ thuật, khuyến khích mô hình gắn với bảo vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu.

Ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, Giám đốc Dự án JICA tại Việt Nam khẳng định: Người tiêu dùng ngày nay không chỉ đòi hỏi sản phẩm ngon, đẹp mà còn phải an toàn cho sức khỏe. Do vậy, sản xuất nhỏ lẻ manh mún không thể đáp ứng, cần liên kết qua HTX, cùng nhau xây dựng kế hoạch và mục tiêu tiếp cận thị trường”.

Với sự đồng hành của các dự án quốc tế như JICA, cùng sự nỗ lực của chính quyền, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân, Sơn La hoàn toàn có thể kỳ vọng trở thành vùng sản xuất rau, quả an toàn hàng đầu cả nước, góp phần xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, bền vững và hội nhập sâu rộng với thị trường quốc tế.