Điệu xòe, hơi thở của bản làng

Trong ánh lửa bập bùng đêm hội, tiếng trống, tiếng chiêng vang vọng giữa núi rừng Tây Bắc. Từng vòng xòe nối tiếp, những bàn tay nắm chặt lấy nhau, những bước chân hòa chung nhịp, tiếng cười rộn vang trên khuôn mặt rạng rỡ. Đó chính là xòe Thái, không chỉ là nét văn hóa nghệ thuật, mà còn là linh hồn, là nhịp sống của đồng bào dân tộc Thái ở Sơn La.

Đồng bào Thái ở Sơn La lưu giữ những điệu xòe cổ có từ ngàn đời. Động tác tuy đơn giản nhưng uyển chuyển, nhịp nhàng, phản ánh sinh động cuộc sống lao động, sản xuất thường ngày của bà con vùng cao.

Mỗi điệu múa là một câu chuyện: “Khắm khăn mời lẩu” (nâng khăn mời rượu) thể hiện tình hiếu khách; “Đổn hôn” (tiến lùi) gợi nhịp điệu cuộc sống; “Nhôm khăn” (tung khăn) mang nét duyên dáng của thiếu nữ Thái; hay “Ỏm lọm tốp mứ” (vòng tròn vỗ tay) tạo nên không khí sôi động, gắn kết cộng đồng.

Bà Lù Thị Đoàn, phường Tô Hiệu, tỉnh Sơn La, người nhiều năm gắn bó với điệu xòe, chia sẻ: “Với đồng bào Thái, cứ khi tiếng chiêng, tiếng trống cất lên, ai nấy như được thôi thúc bước vào vòng xòe, bất kể già trẻ, trai gái. Vòng xòe cứ rộng dần, nối dài, mang lại sự gắn kết, yêu thương. Không có xòe, bản làng dường như mất đi một phần linh hồn”.

Điệu xòe không chỉ được lưu giữ trong bản làng mà còn phát triển mạnh mẽ trong đời sống hiện đại. Với tính chất dễ nhớ, dễ học, xòe Thái được đông đảo tầng lớp nhân dân, cả du khách trong và ngoài nước yêu thích. Những động tác uyển chuyển, mang âm hưởng truyền thống khi kết hợp với âm nhạc hiện đại đã tạo nên nhiều màn biểu diễn dân vũ hấp dẫn, mới mẻ.

Trong các sự kiện lớn như Lễ hội Hoa, phần thi xòe Thái luôn trở thành điểm nhấn thu hút khán giả. Những đội thi với hàng chục, hàng trăm thành viên cùng nhau múa xòe trong không khí rộn ràng, tạo nên bức tranh văn hóa đầy sắc màu.

“Là người con dân tộc Thái, tôi cảm thấy vô cùng tự hào khi điệu xòe được tôn vinh và lan tỏa rộng rãi. Đó không chỉ là niềm vui, mà còn là trách nhiệm để thế hệ trẻ chúng tôi gìn giữ, phát huy”, chị Quàng Thị Nhọt, phường Chiềng Cơi, tỉnh Sơn La chia sẻ.

Hình ảnh vòng xòe đoàn kết trong ánh lửa, tiếng trống rộn ràng đã trở thành một “biểu tượng” trong đời sống cộng đồng Sơn La. Không chỉ xuất hiện trong các đêm hội, lễ hội, xòe Thái còn trở thành hoạt động gắn kết tập thể trong du lịch cộng đồng, dã ngoại, team building. Du khách đến Sơn La thường mong muốn được một lần hòa mình trong vòng xòe, để cảm nhận tình người ấm áp và nét đẹp văn hóa độc đáo.

Giữ hồn điêu xòe giữa dòng chảy hiện đại

Sức sống mãnh liệt của xòe Thái đã vượt ra khỏi khuôn khổ bản làng. Năm 2021, Nghệ thuật xòe Thái được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là niềm vinh dự, tự hào không chỉ của đồng bào Thái mà còn của dân tộc Việt Nam.

Sau khi được vinh danh, Sơn La và các tỉnh Tây Bắc liên tục tổ chức những sự kiện quy mô lớn để tôn vinh điệu xòe. Tại Liên hoan Nghệ thuật Xòe Thái năm 2022, hơn 500 diễn viên, nghệ nhân đã cùng nhau trình diễn những điệu xòe cổ, để lại ấn tượng mạnh mẽ trong lòng du khách.

Màn đại xòe với hơn 1.000 người tại Quảng trường Tây Bắc chào đón Hoa hậu Du lịch Thế giới 2022 đã trở thành “bản giao hưởng” của sự đoàn kết. Hay như vòng xòe hàng nghìn người tại Hội xuân dâng Bác mỗi dịp Tết đến xuân về, tất cả đều cho thấy sức hút đặc biệt của điệu xòe.

Không chỉ trong các sự kiện cấp tỉnh, điệu xòe còn được gìn giữ, trao truyền ngay tại các bản làng. Bản Hùn (phường Chiềng Cơi, tỉnh Sơn La) là một ví dụ điển hình. Từ năm 2005, bản đã thành lập đội văn nghệ với 12 thành viên. Đến nay, bản đã có 4 đội văn nghệ thuộc các tổ chức đoàn thể như Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, Người cao tuổi, Chi hội Nông dân. Các đội thường xuyên luyện tập, biểu diễn và giao lưu, đưa điệu xòe trở thành hoạt động không thể thiếu trong đời sống văn hóa cộng đồng.

Chị Tòng Thị Hoàn, Đội trưởng đội văn nghệ bản Hùn, cho biết: “Với bà con chúng tôi, điệu xòe không chỉ là văn nghệ, mà còn là niềm vui, là cách để xua tan mệt nhọc sau ngày lao động. Cuối tuần hay dịp lễ hội, vòng xòe luôn rộn ràng, lan tỏa niềm hứng khởi cho cả bản”.

Theo Lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Sơn La khẳng định: Sở sẽ tiếp tục rà soát, đánh giá thực trạng di sản; tổ chức hội thi, liên hoan, giao lưu; mở lớp truyền dạy dân ca, dân vũ, trong đó có xòe Thái; phát huy vai trò nghệ nhân trong việc trao truyền để thế hệ trẻ am hiểu và gắn bó với di sản.

Đồng thời, khuyến khích nghệ sĩ đưa chất liệu dân ca, dân vũ dân tộc vào các sáng tác nghệ thuật hiện đại, để xòe Thái vừa giữ được bản sắc, vừa hòa nhịp với thời đạ.

Trải qua bao thăng trầm, điệu xòe vẫn bền bỉ trường tồn, trở thành sợi dây kết nối các thế hệ. Trong vòng xòe, mọi khoảng cách về tuổi tác, giới tính, dân tộc đều được xóa nhòa. Mọi người xích lại gần nhau hơn, trao nhau tiếng cười, trao nhau niềm tin vào cuộc sống.

Điệu xòe không chỉ là nghệ thuật, mà còn là biểu tượng của tình thương, của đoàn kết, của niềm tự hào dân tộc. Với đồng bào Thái ở Sơn La, xòe chính là linh hồn, là nhịp sống. Và trong nhịp sống hiện đại hôm nay, vòng xòe ấy vẫn sẽ tiếp tục mở rộng, đưa hơi thở văn hóa dân tộc vươn xa, để thế giới biết đến và trân trọng.

Điệu xòe, linh hồn của dân tộc Thái sẽ còn mãi vang vọng, sáng ngời như ánh lửa đêm hội, như tiếng chiêng ngân vang giữa đại ngàn Tây Bắc, trở thành niềm tự hào bất diệt của người Thái và của cả dân tộc Việt Nam.