Gần trăm ngôi nhà gỗ bị bỏ hoang của bản "ma" nằm giữa cao nguyên lộng gió và tràn đầy mây trời thuộc xã Bao La, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình. Những ngôi nhà được làm bằng gỗ quý, trơ trọi giữa mây trời, gió núi...
Từ quốc lộ 6 rẽ vào bản "ma" khoảng 3km. Hai bên là những vách núi cao sừng sững. Con đường bê tông dẫn vào khu đất bằng phẳng hiện lên giữa khoảng không bao la. Tiếng mõ trâu kêu lốc cốc đều đặn bên sườn non. Cả một vùng sơn cước đẹp vô ngần hiện lên giữa bốn bề mây núi. Trong khung cảnh ấy, cái bản "ma" mà mọi người nhắc tới lại đẹp đến vô ngần.
Men theo lối mòn tràn ngập cỏ xanh và hoa dại, chúng tôi tiến vào ngôi làng với những nếp nhà gỗ xinh xắn nằm dưới chân đồi. Khác với không khí ở bản vùng cao, nơi đây không một bóng người, không màu khói bếp quen thuộc khi chiều buông. Chỉ có tiếng gió thét gào luồn lách qua những dãy ra gỗ thâm nâu.
Từng ngôi nhà gỗ hiện lên trong sự ủ dột của cơn mưa cuối chiều. Có nhà đổ siêu vẹo, chứng tỏ lâu rồi không có chủ nhân đến ở. Những ngôi nhà nối nhau dọc dải đất dài nhưng không gặp lấy một nhà nào có gia chủ ở nhà. Nhiều ngôi nhà còn viết chữ bằng sơn màu đỏ rõ to, bán nhà. Đi dọc khu đất, chúng tôi bắt gặp cả mấy chục ngôi nhà bỏ hoang như thế.
Qua tìm hiểu của chúng tôi, năm 1990, nơi đây rừng rậm còn bao phủ. Khi ấy, người dân bản Bùng, xã Bao La, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình đã lên đây khai phá, dựng làng lập bản. Thời gian đầu, họ xẻ gỗ, dựng nhà, lập xóm làng. Họ sinh sống và làm nương ở đây coi như cơ sở sản xuất. Hết mùa họ lại trở lại bản cũ - cách nơi làm nương khoảng gần một giờ đi bộ. Những năm gần đây, họ có xe máy và có đường ô tô lên tận nương chở ngô, nên họ chuyển về ở hẳn bản cũ.
Từ đấy, hàng trăm ngôi nhà gỗ thâm nâu bị bỏ hoang như chốn không người. Họ cũng không tu sửa, nên nhiều ngôi nhà đã bị tốc mái hoặc bị sập. Những ngôi nhà còn lại cũng đang trong tình trạng xuống cấp. Không chỉ có người dân Bao La làm nương ở cao nguyên này, người Mông ở Pà Cò cũng xuống khai hoang và thả trâu bò.
Sức hút ở bản "ma"
Theo ông Phàng Văn Sồng, Chủ tịch Hội nông dân xã Pà Cò, ở Pà Cò ít đất nên bà con phải đi tìm đất canh tác ở nơi xa. Nhiều bản, bà con người Mông phải đi nửa ngày trời để đến được nơi canh tác.