Nông sản loay hoay xin ‘tấm vé’ vào thị trường vốn được coi là "dễ tính"

Tháng 4/2021, Tổng cục Hải quan Trung Quốc ban hành Lệnh 248 về "Quy định Quản lý đăng ký DN sản xuất thực phẩm nước ngoài nhập khẩu" và Lệnh 249 về "Biện pháp quản lý an toàn thực phẩm xuất nhập khẩu". Theo đó, những DN nước ngoài, trong đó có Việt Nam, muốn xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, bắt buộc tuân thủ những quy định mới. Hai lệnh này có hiệu lực từ ngày 1/1/2022.

Cảnh báo gian lận mã số vùng trồng

Ngay trong tuần này, Công ty CP Nafoods Group sẽ có container đầu tiên xuất khẩu (XK) chanh leo chính ngạch sang thị trường Trung Quốc. Đại diện Nafoods cho hay, khi ngành nông nghiệp tiếp cận và triển khai Lệnh 248, 249, DN đã chủ động tiếp cận thông tin để phối hợp với các cơ quan chức năng, trong đó có Cục Trồng trọt và các chi cục để xúc tiến liên kết, phát triển vùng trồng, đảm bảo quản lý an toàn phục vụ XK. Cụ thể, Nafoods đã thiết lập 600 ha sản xuất chanh leo an toàn. Mục tiêu năm 2023 có thể đạt diện tích 2.000 ha có mã số vùng trồng phục vụ XK.

Tuy nhiên, đại diện Nafoods cũng cho biết, diện tích trồng chanh leo tại Việt Nam hiện nay khá manh mún, chỉ khoảng 2.000 ha, phân tán tại nhiều vùng. Do đặc thù nhạy cảm dịch bệnh, quy mô trồng chanh leo chỉ dao động 3-7 ha/nông hộ, chứ không có vùng tập trung lớn như sầu riêng, thanh long. Chính vì vậy, khâu quản lý và cấp mã vùng trồng gặp nhiều khó khăn.

Ông Nguyễn Mạnh Thắng

Trưởng phòng An toàn thực phẩm và Công nghệ sinh học, Vụ KHCN, Bộ Công Thương

Liên quan đến hoạt động đăng ký, giới thiệu XK đối với DN thuộc 3 nhóm sản phẩm thuộc trách nhiệm quản lý của Bộ Công Thương, ngay khi nhận được hướng dẫn của Văn phòng SPS Việt Nam, Bộ Công Thương đã ban hành hướng dẫn tới Sở Công Thương của 63 tỉnh thành. Trên cơ sở DN đăng ký, cơ quan quản lý địa phương sẽ tập hợp hồ sơ, kiểm tra và báo cáo về Bộ. Từ đó, Bộ xác nhận việc đáp ứng và giới thiệu đăng ký với phía Trung Quốc. Chúng tôi đang lên kế hoạch kiểm tra các DN đăng ký XK và được giới thiệu đăng ký XK và đưa vào kế hoạch kiểm tra năm 2023. Về hồ sơ đăng ký, thời hạn hoàn thiện hồ sơ đăng ký là 30/6, hiện nay Bộ đã thông báo DN và hướng dẫn cơ quan quản lý địa phương để thực hiện hoạt động này.

Với những khó khăn kể trên, Nafoods đề xuất quy hoạch lại vùng sản xuất chuyên canh cây chanh leo, có lộ trình quy hoạch, phát triển vùng nguyên liệu cho chanh leo. Cùng với đó, cần cập nhật tài liệu hướng dẫn chi tiết để giải đáp các câu hỏi của nông dân trong quá trình sản xuất chanh leo. Đồng thời, cần giải pháp hỗ trợ nông dân để duy trì mã số vùng trồng, tránh phụ thuộc nhiều vào DN và sự “chỉ việc, dắt tay” của các DN.

Đại diện Nafoods cũng chỉ ra khó khăn về nguồn nhân lực hỗ trợ DN, tổ hợp tác, HTX, trong quá trình kiểm tra, đánh giá, đề xuất công nhận mã số vùng trồng và đề xuất thành lập tổ công tác có sự tham gia của phòng nông nghiệp, trung tâm dịch vụ, khuyến nông để hỗ trợ.

Đáng lo ngại, ông Hoàng Khánh Duy, Phó Trưởng Ban Quản lý Khu kinh tế cửa khẩu Đồng Đăng - Lạng Sơn, cho biết hiện nay còn nhiều DN chưa nghiên cứu kỹ Lệnh 248, 249 nên khi triển khai đăng ký còn nhiều lúng túng, dẫn đến chậm thông quan; hàng nông sản XK chủ yếu vẫn ở sản phẩm thô, chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường nhập khẩu.

Đặc biệt, Ban Quản lý Khu kinh tế cửa khẩu Đồng Đăng - Lạng Sơn nhận được phản ánh, một số cá nhân nhận ủy quyền làm thủ tục XK sầu riêng sang Trung Quốc có dấu hiệu gian lận mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói. UBND tỉnh Lạng Sơn đã nắm được thông tin và đang chỉ đạo các cơ quan chức năng điều tra vụ việc.

Trong khi đó, ông Nhâm Gia Trạch, Tổng giám đốc Công ty TNHH XNK Yuelaimei bày tỏ mong muốn các cơ quan chức năng Việt Nam, Cục Bảo vệ thực vật, chi cục bảo vệ thực vật các tỉnh có sự hỗ trợ, tháo gỡ các khó khăn cho DN xuất nhập khẩu sầu riêng, nhất là về mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói.

Thị trường sẽ ngày càng khó tính

Theo ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam thông tin, sau gần 1 năm Lệnh 248 có hiệu lực, tính đến ngày 5/12/2022, 2.426 mã sản phẩm được cấp phép nhập khẩu vào Trung Quốc. Trong đó, 1.236 mã sản phẩm thuộc nhóm 18 mặt hàng đăng ký qua cơ quan thẩm quyền (chiếm 50,9%) và phần còn lại 1.190 mã sản phẩm không thuộc danh mục phải đăng ký qua cơ quan thẩm quyền. Trong số hai nhóm này, các sản phẩm thủy sản được Hải quan Trung Quốc thông qua nhiều nhất, tiếp đến là sản phẩm hạt (hạt điều, cà phê...), và các sản phẩm dầu thực vật, bánh bột...

Đối với các khó khăn, thách thức với các DN XK sang Trung Quốc, đại diện Văn phòng SPS lưu ý phần mềm điện tử vừa vận hành vừa nâng cấp, các DN cần thường xuyên đăng nhập và cập nhật thông tin. Việc đăng ký online trên hệ thống đăng ký của Hải quan Trung Quốc đòi hỏi DN phải sử dụng công nghệ và ngoại ngữ tiếng Trung/tiếng Anh.

Ông Nguyễn Tấn Nhơn

Phó Giám đốc Sở NN&PTNT TP. Cần Thơ

Năm 2022, số lượng mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói được cấp mã số tại địa phương đã tăng vượt bậc với 28 mã số vùng trồng, 3 cơ sở đóng gói. Tuy nhiên, hiện nay công tác triển khai, thực hiện cấp mã số đang gặp khó khăn do vùng trồng còn nhỏ lẻ, việc cấp mã số gặp khó khăn, thiếu nguồn lực để định vị, xác định vùng trồng, từ đó dẫn đến việc khó quản lý các vùng trồng. Đồng thời, Bộ NN&PTNT cần tăng cường kiểm tra, giám sát, tạo sự minh bạch trong sản xuất, cung ứng, không để gian lận trong việc sử dụng mã số vùng trồng.

Một số DN vẫn chưa nắm được quy trình, quy định đăng ký theo hình thức online. Ngoài ra, còn một vướng mắc như thao tác khai báo thông tin trên hệ thống sai lệch hay tài khoản tự mở không thông qua cơ quan có thẩm quyền duyệt định danh nên bị ảnh hưởng khi làm thủ tục thông quan.

Thông tin về quy định của thị trường Trung Quốc, TS. Phan Thị Thu Hiền, đại diện Cục Bảo vệ thực vật, cho biết Việt Nam có 7 loại trái cây XK truyền thống bao gồm xoài, thanh long, nhãn, vải, dưa hấu, chôm chôm, mít và 5 loại XK theo hình thức ký kết Nghị định thư là măng cụt, thạch đen, sầu riêng, chuối và khoai lang được phép XK sang thị trường Trung Quốc.

“Việt Nam đang XK tạm thời với quả chanh leo và ớt tươi. Các mặt hàng đang tiếp tục đàm phán mở cửa thị trường là bưởi, na, dừa, roi, chanh… Lô hàng XK phải có Giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật và không nhiễm đối tượng kiểm dịch thực vật của Trung Quốc”, đại diện Cục Bảo vệ thực vật thông tin.

Tuy nhiên, đại diện Cục Bảo vệ thực vật lưu ý, Trung Quốc không còn là thị trường dễ tính và có sự thay đổi mạnh mẽ. Cụ thể, phía Trung Quốc yêu cầu kiểm soát chặt chẽ hàng hóa qua biên giới, đặc biệt là hình thức biên mậu, tiểu ngạch. Đồng thời, Trung Quốc cũng yêu cầu phải đàm phán mở cửa đối với từng loại sản phẩm; Ký kết lại Nghị định thư XK đối với 8 loại quả truyền thống, hình thức quản lý tương tự như đối với măng cụt và sầu riêng; Yêu cầu khai báo mã vùng trồng và cơ sở đóng gói… Điều này đòi hỏi các DN, HTX, người nông dân phải đáp ứng nếu muốn XK sang thị trường này.