Nông lâm kết hợp tận dụng lợi thế đất đai, cải thiện thu nhập cho đồng bào dân tộc

Mô hình nông lâm kết hợp, sự tích hợp giữa cây nông nghiệp, cây lâm nghiệp và chăn nuôi trên cùng một diện tích, không chỉ giúp khai thác hiệu quả tài nguyên đất, mà còn tạo ra hệ thống sản xuất đa tầng, đa giá trị, từ đó mang lại nguồn thu ổn định, nâng cao chất lượng sản phẩm và góp phần cân bằng hệ sinh thái.

Những năm gần đây, nhiều chương trình, dự án đã góp phần mở rộng và nhân rộng mô hình này. Tiêu biểu, Chương trình 661 đã phủ xanh hơn 100.000 ha đất trống, đồi núi trọc, trong đó khoảng 30% diện tích vừa có chức năng bảo vệ đất, vừa tăng thu nhập cho người dân.

Bên cạnh đó, Chương trình mục tiêu quốc gia đã hỗ trợ hơn 2.000 hộ dân ở các xã thuộc huyện Sốp Cộp, Bắc Yên (cú) phát triển cây sơn tra, cây dược liệu kết hợp chăn nuôi, giúp tỷ lệ hộ nghèo trong đồng bào dân tộc thiểu số giảm còn 14,2% vào cuối năm 2024.

Từ năm 2012 đến 2021, dự án hợp tác giữa Tổ chức Nghiên cứu Nông lâm quốc tế (ICRAF) và Trung tâm Khuyến nông Sơn La (nay là Trung tâm Kỹ thuật nông nghiệp tỉnh Sơn La) đã hỗ trợ gần 200 hộ dân triển khai các mô hình tổng hợp như trồng nhãn muộn - ngô - cỏ, hoặc mắc ca - cà phê - đậu đỗ… giúp nâng cao thu nhập và đồng thời quản lý tài nguyên rừng hiệu quả.

Theo bà Cầm Thị Phong, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Sơn La, hiện toàn tỉnh đã có khoảng 15.000 ha đất nông lâm nghiệp (chiếm khoảng 10%) được triển khai theo mô hình nông lâm kết hợp. Nhiều mô hình đã khẳng định được hiệu quả kinh tế rõ rệt, như: xoài - ngô - cỏ; sơn tra - ngô - cỏ; mắc ca - cà phê - đậu đỗ; hay mô hình trám đen - cà phê - đậu đỗ tái canh cà phê Arabica.

Giai đoạn 2025–2029, dự án “Phục hồi đất và cải thiện sinh kế tại Việt Nam” sẽ tiếp tục hỗ trợ 15.000 hộ dân trong việc phục hồi gần 7.000 ha cây ăn quả, hơn 8.200 ha đất lâm nghiệp và trồng hơn 13 triệu cây đa mục đích một bước đi quan trọng nhằm gia tăng năng suất và khả năng chống chịu của hệ sinh thái nông nghiệp.

Hiệu quả từ những mô nông lâm kết hợp

Tại xã Mường Chanh, Hợp tác xã Aratay Coffee là một trong những đơn vị tiên phong triển khai mô hình nông lâm kết hợp. Thay vì độc canh cây cà phê như trước, các thành viên HTX đã trồng xen mận hậu, mắc ca và cây dược liệu. Theo bà Cầm Thị Mòn, Giám đốc HTX, mô hình này không chỉ giúp tăng độ phì nhiêu của đất, che bóng cho cây cà phê, hạn chế sương muối, mà còn giúp mỗi hộ thành viên đạt thu nhập ổn định từ 200–250 triệu đồng/năm.

HTX còn kết hợp phát triển du lịch sinh thái gắn với quảng bá cà phê đặc sản và văn hóa bản địa, mỗi năm sản xuất 8–10 tấn cà phê nhân chất lượng cao, đạt doanh thu gần 1,6 tỷ đồng. Đáng chú ý, sản phẩm cà phê Natural của HTX đã được chứng nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh.

Tại xã Mai Sơn, gia đình ông Lèo Văn Lếch, thành viên HTX nông nghiệp Thành Cường đang triển khai mô hình trồng dâu tây xen canh cây ăn quả trên 1,3 ha đất dốc. Mô hình này không chỉ tận dụng hiệu quả diện tích canh tác mà còn giúp đa dạng hóa nguồn thu và nâng cao hiệu quả sản xuất.

Một mô hình khác cũng cho thấy hiệu quả rõ rệt là kết hợp trồng lúa hữu cơ với nuôi thủy sản tại xã Gia Phù, giúp bà con chủ động trong sản xuất, hạn chế rủi ro do thời tiết và dịch bệnh.

Việc đa dạng hóa cây trồng, vật nuôi trong mô hình nông lâm kết hợp không chỉ là giải pháp trước mắt để tăng thu nhập và ổn định sinh kế, mà còn là hướng đi chiến lược trong phát triển nông nghiệp bền vững. Mô hình này đã và đang khẳng định tính hiệu quả tại Sơn La – địa phương có điều kiện địa hình, khí hậu đặc thù, nhiều tiềm năng nhưng cũng không ít thách thức.

Để nhân rộng mô hình, cần sự phối hợp đồng bộ giữa chính quyền địa phương, ngành nông nghiệp và các tổ chức hỗ trợ quốc tế, hướng tới xây dựng nền nông nghiệp xanh, hiệu quả và thân thiện với môi trường.