Giá gạo thấp và lượng hàng dự trữ dồi dào đã giúp Ấn Độ trở thành một trong những nước xuất khẩu hàng đầu trên toàn cầu trong thập kỷ qua. Những năm gần đây, Ấn Độ chiếm gần 40% tổng lượng gạo xuất khẩu trên thế giới. Các quốc gia châu Phi như Benin và Senegal nằm trong số khách hàng nhập khẩu gạo lớn nhất.
Nhưng Thủ tướng Narendra Modi , người sẽ tái tranh cử vào năm tới, đã nhiều lần thắt chặt các hạn chế đối với việc xuất khẩu nhằm kìm hãm sự tăng giá trong nước và bảo vệ người tiêu dùng Ấn Độ.
Ông Sonal Varma , chuyên gia kinh tế trưởng khu vực Ấn Độ và châu Á (trừ Nhật Bản) tại Nomura Holdings Inc, nhận định: “Chừng nào giá gạo trong nước còn phải đối mặt với áp lực tăng cao thì các hạn chế có thể sẽ tiếp tục được duy trì. Ngay cả sau cuộc bầu cử, nếu giá gạo trong nước không ổn định, các biện pháp này có thể sẽ được gia hạn”.
Ấn Độ đã quyết định áp mức giá xuất khẩu tối thiếu 1.200 USD/tấn đối với gạo basmati, áp thuế xuất khẩu 20% với gạo đồ. Ngoài ra, nước này cấm xuất khẩu gạo tấm và non-basmati.
Giá gạo xuất khẩu đã tăng lên mức cao nhất trong 15 năm vào tháng 8 do người mua từ các quốc gia nhập khẩu dễ bị tổn thương nhất đã hạn chế mua hàng. Một số tìm kiếm sự miễn trừ. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc, trong tháng 10, giá gạo vẫn cao hơn 24% so với một năm trước.
Ông BV Krishna Rao, chủ tịch Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo, đại diện cho các chủ hàng của nước này, cho biết chính phủ của ông Modi muốn đảm bảo nguồn cung đầy đủ trong nước và giảm bớt tình trạng tăng giá. Theo ông chính phủ có thể sẽ giữ nguyên các hạn chế xuất khẩu cho đến khi cuộc bỏ phiếu diễn ra vào năm tới.
Sự xuất hiện của El Niño, có thể khiến thị trường gạo toàn cầu thêm thắt chặt vào thời điểm tồn kho thế giới đang hướng tới năm giảm thứ ba liên tiếp. Chính phủ Thái Lan cho biết sản lượng lúa của nước xuất khẩu số 2 có thể giảm 6% trong năm 2023-2024 do thời tiết khô hạn.
Ông Joseph Glauber, thành viên cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế ở Washington, cho biết: “Thị trường gạo đang rất khó khăn vì không có nhiều nhà cung cấp khác. Khoảng trống mà Ấn Độ để lại quá lớn và chưa có nước nào có thể bù đắp được”.
Vấn đề thậm chí còn phức tạp hơn nữa khi các nhà hoạch định chính sách đang tỏ ra thận trọng về vụ mùa của Ấn Độ.
Theo ước tính của Bộ Nông nghiệp Ấn Độ, vụ thu hoạch gieo hạt theo mùa có thể giảm gần 4% so với một năm trước do mưa rải rác. Lượng mưa tích lũy trong thời kỳ gió mùa từ tháng 6 đến tháng 9 ở mức thấp nhất trong 5 năm.
Ưu tiên hàng đầu của chính phủ Ấn Độ lúc này là làm sao để đảm bảo nguồn cung gạo phục vụ cho chương trình thực phẩm miễn phí, mang lại lợi ích cho hơn 800 triệu người.
Đầu tháng 11, ông Modi cho biết chương trình này sẽ được kéo dài thêm 5 năm.
Phát biểu này trở nên quan trọng hơn khi chi phí thực phẩm tiếp tục tăng. Theo dữ liệu do Bộ Thực phẩm tổng hợp, giá gạo bán lẻ ở New Delhi tăng 18% so với một năm trước, trong khi lúa mì đắt hơn 11%.
Người phát ngôn của Bộ Lương thực và Thương mại cho biết chính phủ đang liên tục theo dõi giá lương thực và đưa ra quyết định phù hợp về xuất khẩu vào đúng thời điểm sao cho hài hoà lợi ích của người tiêu dùng cũng như của nông dân.
Chính sách của Ấn Độ cuối cùng có thể mang lại lợi ích cho người tiêu dùng nội địa, nhưng điều tương tự không xảy đến với những nhóm dân cư dễ bị tổn thương ở những nơi khác ở Châu Phi và Châu Á, nơi hàng tỷ người phụ thuộc vào nguồn cung gạo dồi dào trên toàn cầu.’
Lạm phát gạo ở Philippines đã tăng lên mức cao nhất trong 14 năm vào tháng 9, ngay cả sau khi tổng thống ra lệnh hạn chế chi phí. Tại Indonesia, chính phủ đang tăng cường nhập khẩu gạo để hạ giá trước cuộc bầu cử tổng thống vào năm 2024.
Ở Tây Phi, Nigeria nằm trong số những quốc gia bị ảnh hưởng bởi chi phí gia tăng. Gạo, nguyên liệu chính để làm món jollof , món ăn phổ biến ở nhiều gia đình Nigeria, đã tăng 61% trong tháng 9. Lạm phát lương thực hàng năm tăng nhanh lên 30,6% trong tháng đó, kéo theo lạm phát chung cũng tăng 26,7%, tốc độ nhanh nhất kể từ tháng 8/2005.
Về phần mình, ngành gạo Mỹ cho rằng lệnh cấm xuất khẩu của Ấn Độ là không cần thiết. Ông Peter Bachmann, chủ tịch kiêm giám đốc điều hành của USA Rice cho biết: “Ấn Độ hiện có quá đủ lượng dự trữ. Trong khi các nhà xuất khẩu của chúng tôi (và các nhà xuất khẩu lớn khác ở châu Á) đang được hưởng lợi trong ngắn hạn, thì khi Ấn Độ dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu trong những tháng tới, giá của thế giới một lữa sẽ biến động mạnh”.