Sơn La, người dân giữ rừng để hưởng lợi từ rừng

Con đường bê tông phẳng lì men theo triền núi xanh mát đưa chúng tôi vào bản Nà Đít, (xã Yên Sơn, Sơn La). Hai bên đường, những thửa ruộng nước lóng lánh, xa hơn là những cánh rừng phòng hộ trải dài, phủ một màu xanh bền bỉ.

Ít ai nghĩ rằng, nơi từng đối mặt với tình trạng chặt phá rừng tự phát, giờ đây lại trở thành một điểm sáng trong công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng. Thành quả ấy có được, theo người dân trong bản, đến từ chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng, nguồn lực quan trọng giúp họ có thêm thu nhập, gắn bó và sống cùng rừng.

“Ngày trước, rừng bị chặt nhiều lắm, cây to cây nhỏ đều bị đốn. Nhưng vài năm trở lại đây, bà con đã hiểu được giá trị của rừng, giữ rừng cũng là giữ nguồn sống của chính mình”, ông Vì Văn Sáng, Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng bản Nà Đít mở đầu câu chuyện.

Ông Sáng kể, bản Nà Đít hiện đang trực tiếp quản lý, bảo vệ hàng trăm ha rừng. Nhờ nguồn chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR), đời sống của bà con đã đổi thay từng ngày.

“Chúng tôi thống nhất dành một phần tiền dịch vụ môi trường rừng để chi trả cho hộ và nhóm hộ trực tiếp bảo vệ rừng, mua sắm thêm thiết bị phục vụ tuần tra, phòng cháy chữa cháy rừng. Phần còn lại đầu tư cho những công trình phúc lợi như đường giao thông nội bản, đường nội đồng, tu sửa nhà văn hóa, xây dựng nông thôn mới…”, ông Sáng chia sẻ.

Dọc bản, hầu hết những tuyến đường bê tông mới đều có một phần kinh phí từ DVMTR. Những mương phai dẫn nước về đồng ruộng, vốn trước đây thường xuyên xuống cấp, nay cũng được gia cố, đảm bảo tưới tiêu cho mùa vụ. Người dân vui mừng vì có rừng thì có nước, có rừng thì đất không bị sạt, sản vật dưới tán rừng như măng, nấm, củ thuốc… cũng nhiều hơn.

Để giữ được một diện tích rừng lớn như vậy, bản Nà Đít đã thành lập Tổ bảo vệ rừng gồm những người dân chịu khó, am hiểu rừng và giàu trách nhiệm. Mỗi tháng, tổ đều tổ chức họp dân, tuyên truyền về bảo vệ rừng, phòng cháy chữa cháy rừng (PCCCR), đồng thời phân công tuần tra theo khu vực.

Ông Sáng cho biết: Khi có thông tin hoặc phản ánh về nguy cơ xâm lấn rừng, tổ bảo vệ rừng lập tức huy động lực lượng tới xác minh, xử lý kịp thời. Nhờ vậy, nhiều năm nay bản không còn xảy ra tình trạng chặt phá rừng bừa bãi.

Cũng với trách nhiệm của một người đứng đầu bản, ông Sáng và Ban Quản lý bản đưa việc bảo vệ rừng vào nghị quyết của chi bộ, giao trách nhiệm đến từng tổ, từng hộ.

“Tất cả các tổ đều thường xuyên kiểm tra ranh giới rừng, làm đường băng cản lửa… Chúng tôi làm tốt thì bà con được hưởng lợi nhiều hơn từ tiền dịch vụ môi trường rừng”, ông Sáng nói.

Những chuyển biến này cho thấy Nà Đít không chỉ bảo vệ rừng bằng mệnh lệnh hành chính, mà bằng chính ý thức cộng đồng và lợi ích thiết thực.

Sơn La, điểm sáng trong chi trả dịch vụ môi trường rừng

Toàn tỉnh Sơn La hiện có hơn 671.596 ha đất lâm nghiệp có rừng, gồm 591.687 ha rừng tự nhiên và 79.909 ha rừng trồng. Tỉnh đặt mục tiêu đến năm 2025, tỷ lệ che phủ rừng ổn định ở mức 50%, đồng thời nâng cao chất lượng rừng gắn với sinh kế của người dân.

Trao đổi với phóng viên Báo Nông Thôn Ngày Nay/Báo Dân Việt/ Trang Trại Việt, ông Lê Mạnh Thắng, Phó Giám đốc Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh Sơn La, cho biết: Những năm qua, Quỹ đã hoàn thành tốt nhiệm vụ huy động nguồn lực xã hội hóa cho công tác bảo vệ và phát triển rừng. Từ khi triển khai đến nay, tổng số tiền thu ủy thác chi trả dịch vụ môi trường rừng đã đạt hơn 2.500 tỷ đồng.

Riêng giai đoạn 2021–2025, số tiền thu được trên 1.250 tỷ đồng, bình quân hơn 250 tỷ đồng/năm, chi trả cho gần 40.000 chủ rừng trên địa bàn. Mức chi trả tại nhiều khu vực ở Sơn La cao gấp 3 – 4 lần so với nguồn kinh phí khoán bảo vệ rừng từ ngân sách Nhà nước. Đây là chính sách tác động trực tiếp tới thu nhập của người làm nghề rừng, tạo động lực để họ bảo vệ rừng bền vững.

Ông Thắng nhấn mạnh: Chi trả DVMTR không chỉ giúp người dân tăng thu nhập, mà còn hỗ trợ các tổ đội bảo vệ rừng trong tuần tra, canh gác, PCCCR. Qua kiểm tra giám sát, Quỹ đã kịp thời chấn chỉnh các chủ rừng trong quản lý nguồn tiền, đảm bảo minh bạch, hiệu quả.

Cùng với việc thu, chi đúng quy định, Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng Sơn La đã chú trọng công tác tuyên truyền để tạo đồng thuận xã hội. Đặc biệt, tỉnh đã xây dựng và nhân rộng Quy chế quản lý và sử dụng tiền chi trả DVMTR tại thôn bản theo Kế hoạch 273/KH-UBND.

Trong thời gian tới, Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng Sơn La xác định rõ nhiệm vụ: Xây dựng cơ sở dữ liệu rừng thống nhất, ứng dụng công nghệ theo dõi diễn biến rừng, đảm bảo thu, chi DVMTR minh bạch, kịp thời. Nâng cao năng lực tiếp cận các cơ chế chi trả mới, đặc biệt với các hình thức chi trả từ dịch vụ hấp thụ – lưu giữ carbon, tín chỉ carbon rừng.

Kết hợp giữa bảo vệ rừng – du lịch cộng đồng – văn hóa bản địa; thúc đẩy sinh kế từ rừng như trồng dược liệu, khai thác nông lâm sản ngoài gỗ, phát triển OCOP dưới tán rừng. Vận động cộng đồng sử dụng một phần tiền DVMTR để tái đầu tư trở lại cho hoạt động khoanh nuôi, trồng rừng, cải tạo rừng nghèo kiệt; đồng thời đào tạo các tổ nhóm về quản lý tài chính và lập kế hoạch sinh kế.

“Chúng tôi đặt mục tiêu tiếp tục giữ vững vị thế Sơn La là điểm sáng trong thực hiện chính sách dịch vụ môi trường rừng, góp phần nâng cao giá trị kinh tế của rừng và thu nhập bền vững cho người dân”, ông Thắng khẳng định.

Trở lại bản Nà Đít, đứng trên đỉnh con đường bê tông mới, nhìn xuống những thửa ruộng xanh mướt được tưới mát nhờ dòng nước từ rừng, chúng tôi càng cảm nhận rõ hơn giá trị của chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng.

Chính sách ấy không chỉ giúp người dân có nguồn thu ổn định, mà còn tạo ra một "hợp đồng" tự nhiên: người dân bảo vệ rừng, rừng trả lại nguồn sống.

Những cánh rừng xanh đang được gìn giữ bằng trách nhiệm, ý thức cộng đồng và bằng chính lợi ích thiết thực từ DVMTR. Sơn La, một lần nữa, cho thấy rừng không chỉ là tài nguyên, mà còn là sinh kế, là văn hóa, là tương lai bền vững của người dân miền núi Tây Bắc.

Từ những cánh rừng trải dài trên triền núi đến những con đường bê tông phẳng lì dẫn vào bản, chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR) đang tạo ra bước chuyển rõ nét trong đời sống người dân Sơn La.

Nguồn thu ổn định từ rừng không chỉ giúp cộng đồng có thêm sinh kế, đầu tư hạ tầng, mà còn khơi dậy ý thức trách nhiệm trong bảo vệ và phát triển rừng. Nhờ đó, nhiều bản làng từng đối mặt với nguy cơ suy giảm rừng nay đã trở thành điểm sáng, nơi rừng được gìn giữ bằng chính lợi ích thiết thực và cam kết bền vững của người dân.