Vạn sự khởi đầu nan
Đến thăm HTX Cộng đồng Nặm Đăm vào một ngày đầu tháng 5, nghe câu chuyện của anh Giám đốc Lý Tà Dèn và trông thấy nụ cười lấp lánh của bà con xã viên đang hăng hái sản xuất mới thấy cao nguyên đá thực sự đã... nở hoa dưới bàn tay con người.
Lý Tà Dèn cho biết, HTX Nậm Đăm thành lập năm 2009, cả thôn có 52 hộ thì 49 hộ đăng kí tham gia. Thế nhưng, người vùng cao xưa nay vẫn thế, họ phải thấy cái hay cái lợi thì mới làm. HTX khi ấy mới thành lập nên chưa được hoàn thiện về mặt sản xuất, đầu ra còn bấp bênh nên chỉ sau nửa năm bà con xã viên dần xin rút hết, chỉ còn vỏn vẹn 7 người. Khó khăn chồng chất khi vốn không đủ, người góp công góp sức cũng không còn nên đã có lúc tưởng như HTX phải đóng cửa.
Thế nhưng, khao khát tận dụng lợi thế của núi rừng để cải thiện đời sống của bà con vùng cao đã khiến anh và những xã viên còn lại quyết tâm theo đuổi. Trong giai đoạn khó khăn nhất mọi người đã đồng lòng nỗ lực tái cơ cấu HTX, cùng với sự hỗ trợ của địa phương kết nối với các công ty dược cùng hoàn thiện công nghệ sản xuất và đầu ra cho sản phẩm dược liệu.
Hoạt động của HTX dựa trên sức dân là chính, tức là người dân góp đất, góp sức trồng dược liệu. Các doanh nghiệp sẽ tư vấn hỗ trợ về mặt giống, kỹ thuật đảm bảo dược liệu cho năng suất và chất lượng cao nhất. Sau khi thu hoạch, nguyên liệu thô sẽ được HTX sẽ đứng ra thu mua sản phẩm cho bà con sau đó đưa vào chế biến. Hiện HTX có 23 hộ đăng kí làm thành viên, hộ góp ít đất thì vài nghìn m2, hộ nhiều thì góp cả ha để trồng dược liệu.
Tham gia vào HTX, hàng năm bà con được tập huấn nâng cao hiểu biết về dược liệu, cách gieo trồng và thu hoạch bền vững. Để giữ gìn môi trường chế biến an toàn, dược liệu của HTX phải bảo đảm không chứa các tác nhân gây bệnh như chất độc sinh học và hóa chất... Bởi vậy, trong quá trình phát triển toàn bộ cây gần như không sử dụng đến thuốc BVTV, phân bón cũng được sử dụng theo quy trình sản xuất dược liệu chung.
Tiến đến trồng dược liệu
Anh Lý Tà Dèn cho biết, hiện HTX có khoảng 7ha đất trồng dược liệu, tuy nhiên cũng chỉ đáp ứng được 50% nhu cầu sản xuất, còn lại vẫn phụ thuộc vào nguồn dược liệu khai thác tự nhiên. Đến nay, tuy nguồn dược liệu trên rừng núi vẫn tương đối phong phú và sẵn có nhưng trong tương lai chắc chắn sẽ hao hụt. Vì vậy HTX đã chú ý tới việc bảo tồn, phát huy những nguồn gen dược liệu quý bản địa. Năm 2016, HTX kết hợp với Trung tâm Nghiên cứu và phát triển cây thuốc dân tộc cổ truyền Việt Nam triển khai Dự án “Bảo tồn nguồn gen cây thuốc quý của người Dao”.
Đến nay, HTX cộng đồng Nậm Đăm đã xây dựng được vườn ươm cây dược liệu rộng 3.000m2, lưu giữ hơn 100 loài dược liệu quý như: củ dòm, atiso, kim ngân, đương quy đỏ.... với số lượng loài ngày càng tăng. “Vườn ươm đảm bảo đủ cung ứng giống cho HTX và cả bà con địa phương. Chúng tôi khuyến khích xã viên mang cây dược liệu về trồng trên nương, ruộng, vườn của chính gia đình mình theo đúng kỹ thuật và bán lại sản phẩm cho HTX”, anh Dèn chia sẻ.
Nhờ có những biện pháp bảo vệ nguồn gen, phát triển vùng trồng dược liệu mà sau hơn 2 năm triển khai dự án “Bảo tồn nguồn gen cây thuốc quý của người Dao”, HTX đã khắc phục tình trạng tuyệt chủng của một số cây dược liệu trong tự nhiên do nạn khai thác triệt để, thu mua ồ ạt với khối lượng lớn, liên tục trong nhiều năm trước đây.
Hiện nay, HTX Nặm Đăm đã xây dựng được khu sấy, nhà xưởng chế biến, hệ thống máy móc chưng cất tinh dầu, nấu cao thảo dược để cho ra thị trường những sản phẩm hoàn chỉnh, tiện lợi cho người tiêu dùng. Kết hợp với du lịch, các sản phẩm dược liệu được trưng bày, giới thiệu rộng rãi tại các điểm bán hàng các điểm dừng chân cho khách du lịch... Ngoài ra, HTX còn xây dựng mã QR code, đồng thời ký hợp đồng với các doanh nghiệp để mở chuỗi cửa hàng thảo dược ở Hà Nội và TP HCM.
Hiện các xã viên tham gia HTX đều có mức thu nhập ổn định 4-5 triệu đồng/tháng, chưa kể lực lượng lao động theo công nhật phục vụ việc chăm sóc, thu hái... cũng có nguồn thu nhập thường xuyên, ổn định ngay tại quê hương mình. Những năm gần đây, lượng khách du lịch đến với thôn Nậm Đăm ngày càng tăng. Các dịch vụ tắm lá thuốc, ngâm chân thảo dược... được khách du lịch rất yêu thích.
Biết tận dụng thế mạnh sẵn có ở địa phương, HTX Nặm Đăm đã dám nghĩ dám làm và kiên trì phát huy những giá trị truyền thống gắn với bảo tồn và phát triển kinh tế, du lịch, phát huy giá trị của các loài cây thuốc quý. Trước kia, cả thôn Nặm Đăm chìm trong cái nghèo, cái đói thì nay đá có nhiều hộ khấm khá, chỉ còn duy nhất 1 hộ nghèo.