Cây xấu hổ (còn gọi là trinh nữ, mắc cỡ, hàm tu thảo) thường mọc hoang ở bãi đất trống, ven đường. Lá cây có dạng lông chim, đặc trưng bởi hiện tượng cụp lại khi có tác động. Mỗi lá gồm khoảng 15-20 lá chét nhỏ, không cuống; cuống lá có nhiều lông, hình chân vịt.

Thành phần hóa học và giá trị dược liệu

Theo các tài liệu nghiên cứu, toàn thân cây xấu hổ chứa nhiều axit amin tự nhiên có tác dụng tương tự alcaloid - nhóm chất thường được dùng để giảm đau, gây tê. Ngoài ra, cây còn chứa alcol, axit hữu cơ, flavonoid, crocetin, minosin…

Hạt cây xấu hổ có chứa chất nhầy và selen, trong khi lá cây chứa các hoạt chất có tác dụng gần giống adrenalin, hỗ trợ điều hòa quá trình lưu thông máu.

Hầu hết các bộ phận của cây xấu hổ đều có thể dùng làm thuốc. Lá và cành thường được thu hái vào mùa khô, dùng tươi hoặc phơi, sấy khô. Rễ cây sau khi làm sạch được cắt khúc, phơi hoặc sấy khô để bảo quản lâu dài.

Công dụng của cây xấu hổ đối với sức khỏe

Theo y học cổ truyền, cây xấu hổ có tính hàn, vị ngọt, được sử dụng trong các trường hợp mất ngủ, suy nhược thần kinh, đau dạ dày, phong thấp, đau nhức xương khớp, viêm gan, sỏi tiết niệu, huyết áp cao…

Theo y học hiện đại, một số nghiên cứu cho thấy, dịch chiết từ rễ cây xấu hổ có khả năng ức chế một số enzyme trong nọc rắn. Các công trình khoa học tại Ấn Độ và Mexico cũng ghi nhận tác dụng hỗ trợ chống trầm cảm, chống co giật, hạ đường huyết, giảm lo âu và ổn định nhịp tim của các hoạt chất trong cây.

Một số bài thuốc dân gian từ cây xấu hổ

Chữa đau thắt lưng: Rễ cây xấu hổ sao vàng, tẩm rượu, sắc lấy nước uống hàng ngày; hoặc phối hợp với một số dược liệu khác như cúc tần, đinh lăng, dây cam thảo.

Chữa đau nhức xương khớp: Dùng rễ xấu hổ khô sắc uống hoặc phối hợp với dây gắm, dây đau xương, kê huyết đằng, thổ phục linh…

Hỗ trợ điều trị mất ngủ, suy nhược thần kinh: Sắc cây xấu hổ riêng lẻ hoặc kết hợp với chua me đất, lạc tiên, thảo quyết minh.

Hỗ trợ điều trị huyết áp cao: Phối hợp cây xấu hổ với lá vông, câu đằng, hà thủ ô, đỗ trọng… sắc uống hoặc tán bột.

Chữa khó tiêu, đầy bụng: Sắc lá và cành xấu hổ với mạch nha, thần khúc, bạch thược.

Chữa viêm khớp: Kết hợp cây xấu hổ với ngải cứu, lá lốt, tía tô, hoắc hương để sắc nước xông.

Hỗ trợ điều trị động kinh: Sắc cây xấu hổ với câu đằng lấy nước uống.