Mất cân bằng giới tính ở vùng cao Sơn La

Hiểu biết về giới tính còn hạn chế

Vân Hồ, một trong những địa phương còn nhiều khó khăn của tỉnh Sơn La, người dân nơi đây chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số. Thu nhập chính của người dân phụ thuộc nhiều vào nghề làm nông, mức thu con ở mức thấp. Cùng với đó dân cư phân bố không đồng đều, trình độ dân trí còn thấp. Phong tục, tập quán còn nhiều hạn chế, từ xưa đến nay, với quan niệm các gia đình phải có con trai để nối dõi tông đường, thờ cúng cha mẹ.

Từ những lý do trên đã làm cho Vân Hồ có tỷ lệ mất cân bằng giới tính khi sinh ở mức cao tại tỉnh Sơn La, với 117 bé trai/100 bé gái. Trước thực tế trên, huyện Vân Hồ đã triển khai nhiều giải pháp để đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng. Tuy nhiên, quá trình này đang gặp không ít khó khăn do phong tục tập quán của người dân.

Dưới căn nhà được làm bằng gỗ, rộng chừng 20m2, trong nhà không thấy có một đồ vật có giá trị cao, vợ chồng anh Giàng A Tánh ở bản Co Lóng, xã Lóng Luông năm nay gần 30 tuổi và đã có 2 người con gái. 

Vì mong muốn có con trai, nên dù hoàn cảnh kinh tế còn khó khăn, năm vừa rồi vợ chồng anh vẫn quyết định sinh thêm một người con thứ ba. Nhưng anh vẫn chưa được toại nguyện vì đây vẫn là con gái. Vì thế anh Tánh luôn khao khát có một người con trai để nối dõi. 

Anh Tánh bộc bạch: Để đứa con út này tầm khoảng 2-3 năm nữa. Gia đình tôi chắc phải đẻ thêm một đứa con trai nữa. Người Mông không có con trai vất vả lắm, như không có trụ cột gia đình.

Cũng tại xã Lóng Luông, gia đình chị Giàng Y Chi, hoàn cảnh kinh tế dù khá hơn, hiện gia đình chị cũng đã có 2 đứa con gái, một đứa lên 3 tuổi và một đứa lên 5 tuổi, nhưng hai vợ chồng vẫn "canh cánh" việc chưa có con trai. Dù nhận thức được việc sinh con nhiều sẽ ảnh hưởng sức khỏe của bản thân người phụ nữ, cũng như sẽ vất vả hơn trong việc chăm lo cho con cái. Nhưng vợ chồng chị vẫn nuôi hi vọng thời gian tới sẽ có con trai vì phong tục của người Mông bao đời vẫn thế.

"Mình là con gái đi lấy chồng rồi thì không có nghĩa vụ, trách nhiệm để lo cho bố mẹ hoặc thờ cúng bố mẹ nữa. Nên phải bắt buộc phải có con trai để thờ cúng cho bố mẹ. Nếu có bé gái thì tương lai của mình không có ai thờ cúng, người Mông là như thế", chị Giàng Y Chi nói.

Là một trong những xã của huyện Vân Hồ (Sơn La) có tỷ lệ mất cân bằng giới tính khi sinh ở mức cao. Thời gian qua, cán bộ y tế xã Lóng Luông nỗ lực tuyên truyền, vận động bà con không lựa chọn giới tính khi sinh, thay đổi phong tục, tập quán. Tuy nhiên, quá trình tuyên truyền còn nhiều khó khăn, nhận thức của người dân chưa có nhiều thay đổi.

Ông Tếnh A Kháng, cán bộ chuyên trách dân số, Trạm Y tế xã Lóng Luông cho biết: Trạm Y tế đã có công văn, kế hoạch tuyên truyền xuống các bản, lồng ghép vào cuộc họp, tổng kết của Ban quản lý bản để nâng cao nhận thức cho người dân. Tuy nhiên, kết quả không được như mong muốn. 

"Do phong tục tập quán của người Mông, kể cả có 2 đứa con gái, 3 đứa con gái rồi nhưng vẫn muốn đẻ con trai. Vì phong tục phải có con trai để nối dõi tông đường, thờ cúng cha mẹ và trụ cột cho gia đình. Phong tục người Mông bắt buộc phải là con trai mới được thờ cúng được bố mẹ, khi bố mẹ đã mất". ông Tếnh A Kháng nói.

Giải pháp giảm mất cân bằng giới tính khi sinh

Trao đổi với phóng viên, ông Sồng A Vừ, Phó Giám đốc Trung tâm Y tế huyện Vân Hồ cho biết: Theo thống kê của Trung tâm Y tế huyện Vân Hồ (Sơn La), tỷ lệ giới tính khi sinh trên địa bàn năm 2022 là 117 bé trai/100 bé gái. Để kiểm soát tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, hàng năm, Trung tâm Y tế huyện Vân Hồ đã tham mưu UBND huyện xây dựng chỉ tiêu và giải pháp khống chế sự gia tăng tỷ số này.

Đồng thời, chỉ đạo trạm y tế các xã phối hợp với tổ chức đoàn thể xã, các bản, tiểu khu thực hiện Đề án Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh giai đoạn II (2020-2025); tập huấn kỹ năng tư vấn, tuyên truyền, phổ biến quy định của pháp luật về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi cho đội ngũ làm công tác dân số từ huyện đến cơ sở; tổ chức hoạt động ngoại khóa trong trường học bằng hình thức sân khấu hóa, giao lưu với học sinh, giáo viên về nội dung bình đẳng giới, nguyên nhân, hệ lụy của mất cân bằng giới tính khi sinh.

Năm 2022, ngành Y tế huyện tuyên truyền lồng ghép nội dung về giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh cho hơn 4.000 lượt người; bồi dưỡng 70 cán bộ trạm y tế các xã về truyền thông giáo dục công tác dân số và phát triển, trong đó có nội dung về giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh.

Cơ quan chuyên môn sản xuất và phát hành 6 chương trình có nội dung về mất cân bằng giới tính khi sinh trên sóng truyền thanh của Trung tâm Truyền thông - Văn hóa huyện. Tuy nhiên, một số cấp ủy, chính quyền cơ sở chưa thật sự quan tâm công tác kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh. Nội dung, hình thức tuyên truyền chưa sâu rộng, không phù hợp với đặc điểm của từng vùng; mô hình can thiệp giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh hoạt động hiệu quả thấp.

Cũng theo ông Vừ, trong thời gian tới, huyện Vân Hồ tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền về giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh tại các xã. Bên cạnh đó phối hợp với cơ quan chuyên môn, tổ chức đoàn thể như Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ xây dựng Câu lạc bộ "Gia đình không sinh con thứ ba"; phối hợp tổ chức Hội thi tìm hiểu về "Giới và bình đẳng giới", "Gia đình bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc" và biểu dương gia đình tiêu biểu 2 con một bề là gái.

Cùng với đó, triển khai mô hình "Bạn gái tiêu biểu" tại các trường Trung học Phổ thông trên địa bàn. Từ đó, tạo sự lan tỏa sâu rộng, thu hút đông đảo người dân tham gia, giúp nâng cao nhận thức và từng bước làm thay đổi hành vi về công tác dân số, góp phần giảm thiểu tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh trên địa bàn huyện.