Đến thăm Hợp tác xã dệt thổ cẩm truyền thống xã Đông Lai tại xóm Cóm vào những ngày cuối tháng 6, chúng tôi bắt gặp các thành viên trong Hợp tác xã đang miệt mài bên những khung cửi, tay thoăn thoắt đưa thoi, dệt ra những tấm thổ cẩm đẹp. Những tấm thổ cẩm được dệt ra thể hiện sự cần cù, khéo léo, tỉ mỉ của những người phụ nữ nơi đây.

Là một trong những thành viên cao tuổi nhất trong Hợp tác xã, dù đã qua cái tuổi thất thập, bà Bùi Thị Tuổm cùng với nhiều thành viên khác vẫn miệt mài lưu giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống.

Bà Tuổm cho hay, nghề dệt thổ cẩm của người Mường đã có cách đây hàng trăm năm. Ngày xưa, người con gái Mường khi 10 tuổi đã bắt đầu học dệt thổ cẩm, đến tầm 15-16 tuổi đã thành thạo dệt thổ cẩm. Nghề dệt thổ cẩm có ý nghĩa rất quan trọng với người Mường nên hầu như nhà nào cũng trồng bông, dệt vải, trong mỗi nếp nhà đều có khung cửi. Nhưng khi cuộc sống đủ đầy hơn, các sản phẩm quần áo may sẵn phổ biến thì nghề dệt dần mai một. Bẵng đi hơn chục năm không động vào khung cửi, từ khi được công nhận làng nghề, rồi thành lập Hợp tác xã, bà Tuổm và bà con xóm Cóm đang từng ngày khôi phục lại nghề dệt truyền thống".

"Hàng ngày, chúng tôi tập trung dệt vải vừa để gìn giữ nghề truyền thống của dân tộc, vừa luyện tập sức khoẻ, lại có thêm thu nhập để phụ giúp gia đình",  bà Tuổm nói.

Trong Hợp tác xã, bà Bùi Thị Mỉa là một trong những người đảm nhiệm khâu bán hàng. Theo bà Mỉa, từ khi khôi phục làng nghề, bà con chú trọng đa dạng hoá các sản phẩm để đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Ngoài các sản phẩm truyền thống được dệt từ vải bông như chân váy, cạp váy, khăn, còn có túi, mũ… Tuy nhiên, việc tiêu thụ gặp nhiều khó khăn vì chưa có liên kết hay các đầu mối. 

Do đó, Hợp tác xã mang sản phẩm đến các lễ hội để giới thiệu, tiêu thụ, còn kênh bán hàng chủ yếu là tại các chợ phiên. Việc tiêu thụ còn nhiều khó khăn nên Hợp tác xã hoạt động cầm chừng, chủ yếu là các bà, các cụ tham gia dệt. Nếu đầu ra thuận lợi sẽ đem lại thu nhập cho nhiều hộ dân, nhất là người cao tuổi nhàn rỗi.

Ông Bùi Văn Khoa, Giám đốc Hợp tác xã dệt thổ cẩm truyền thống xã Đông Lai cho hay, xóm Cóm có trên 150 hộ, hầu hết là bà con dân tộc Mường. Năm 2017, xóm được công nhận Làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống, nay đã thành lập Hợp tác xã dệt thổ cẩm truyền thống xã Đông Lai. Việc khôi phục nghề dệt có ý nghĩa lớn trong bảo tồn văn hoá truyền thống của người Mường, tạo sinh kế cho người dân. Thực tế, nếu bà con dệt liên tục có thể thu nhập 3-4 triệu đồng/người/tháng. 

"Để đa dạng sản phẩm, Hợp tác xã đã trồng dâu, nuôi tằm để lấy sợi dệt. Song hiện còn nhiều khó khăn do chưa có trụ sở làm việc, chưa có xưởng để sơ chế tằm. Hợp tác xã phải đem kén vào tỉnh Thanh Hoá để kéo thành sợi. Vì vậy, HTX mong được hỗ trợ vốn, xây dựng nhà xưởng, liên kết tiêu thụ sản phẩm để tạo sinh kế cho người dân địa phương", ông Khoa bày tỏ.