Bước chuyển lớn từ cây ngô sang sâm khoai

Xã Đồng Văn, tỉnh Tuyên Quang nằm ẩn mình giữa những vách đá tai mèo sừng sững, mảnh đất Đồng Văn từ lâu đã nổi tiếng với vẻ đẹp hùng vĩ nhưng cũng không kém phần khắc nghiệt. Nơi đây, cây ngô từng là nguồn lương thực chính, là “cây xóa đói giảm nghèo” của bà con.

Thôn Há Đề B, xã Đồng Văn là một trong những điểm sáng đầu tiên của phong trào chuyển đổi cây trồng. Bà Thào Thị Và, một người dân trong thôn, chia sẻ về quy trình trồng sâm khoai: “Cây sâm khoai mới được các cán bộ khuyến nông vận động, tuyên truyền, cung cấp thông tin để bà con đưa vào trồng, dần thay thế cây ngô mấy năm gần đây. Bắt đầu từ tết âm lịch, bà con chuẩn bị đất, làm cỏ sạch sẽ. Sang tháng 2 thì trồng. Khâu chăm sóc cũng không vất vả lắm, chủ yếu là bón phân, vun gốc, làm cỏ”.

So với cây ngô, sâm khoai không chỉ ít tốn công chăm sóc hơn mà còn mang lại hiệu quả kinh tế vượt trội. Ông Và Mí Say, Bí thư Chi bộ thôn Há Đề B, cho biết: “Với cùng một diện tích như trồng ngô trước đây, khi trồng sâm khoai đem lại thu nhập gấp đôi”.

Chỉ sau 7 đến 8 tháng, những củ sâm khoai đã sẵn sàng để thu hoạch. Điều đặc biệt là loại cây này rất thích nghi với địa hình đồi núi, đá sỏi của Đồng Văn. Bà con thường trồng xen kẽ giữa các hốc đá trên nương đồi để tránh tình trạng thối củ khi bị ngập úng.

Để có được những củ sâm khoai chất lượng, việc chăm sóc đúng kỹ thuật là rất quan trọng. Trưởng thôn Há Đề B Vàng Mí Pó chia sẻ kinh nghiệm: “Bà con được cán bộ kỹ thuật hướng dẫn làm đất phải thật tơi trước khi trồng, vì đất cứng sẽ không có củ. Sau đó, làm cỏ sạch sẽ, cày đất, chuẩn bị phân chuồng. Đào hố, cho phân vào, rồi đặt củ giống xuống, lấp đất. Khi cây vươn cao hơn một gang tay, bà con lại cho thêm phân chuồng. Đến khi cây lớn, cao khoảng 2 mét không cần bón phân nữa, chỉ cần chờ ngày thu hoạch củ”.

Sâm khoai là loại cây có sức sống mãnh liệt, phát triển nhanh và khỏe nên rất ít bị sâu bệnh, giúp bà con tiết kiệm chi phí thuốc bảo vệ thực vật. Không chỉ có củ, mà lá sâm khoai còn có thể dùng làm thức ăn cho lợn, thân cây cho bò ăn, giúp bà con tăng thêm thu nhập từ chăn nuôi.

Củ sâm khoai sau khi thu hoạch có vị ngọt thanh mát, giòn và chứa nhiều chất dinh dưỡng. Nhờ hương vị đặc trưng và giá trị dinh dưỡng cao, sâm khoai Đồng Văn đã dần trở thành một đặc sản được nhiều người biết đến. Du khách khi đến Đồng Văn không chỉ được thưởng thức củ sâm khoai tươi ngon mà còn có thể mua về làm quà biếu tặng độc đáo.

Sâm khoai hiện đã được tiêu thụ rộng rãi ở nhiều nơi trên cả nước, mở ra một thị trường tiềm năng cho sản phẩm nông nghiệp vùng Cao nguyên đá Đồng Văn. Điều này không chỉ giúp bà con có thêm thu nhập mà còn góp phần quảng bá hình ảnh, văn hóa ẩm thực của Đồng Văn đến với bạn bè bốn phương.

Hướng tới liên kết sản xuất, phát triển bền vững

Cây sâm khoai hay còn gọi là củ sâm đất thường được biết với tên gọi khác là Yacon hoặc Hoàng Sin Cô, mọi người gọi bằng tên sâm khoai vì nó trông rất giống với củ khoai lang. Cây sâm khoai có nguồn gốc từ Trung Mỹ, nó là một loại thực phẩm rất lâu đời tại đây.

Khi vào Việt Nam, nó lại được nhập từ vùng Tân Cương, Trung Quốc và được gọi là Hoàng Sin Cô hay sâm khoai. Cây sâm khoai được trồng vào cuối tháng 2 và cho thu hoạch vào tháng 12 hàng năm. Sau 10 tháng, mỗi gốc sâm khoai cho thu hoạch khoảng 10 - 15 kg củ...

Thôn Há Đề B hiện có 20 hộ dân tham gia trồng sâm khoai. Theo Phòng Kinh tế xã Đồng Văn, thu nhập từ cây sâm khoai cao gấp nhiều lần cây ngô, chính nhờ hiệu quả cây sâm đem lại, những năm gần đây, nhiều bà con trong xã đã chuyển đổi phần lớn diện tích từ trồng ngô sang trồng sâm khoai. Tạo nên một phong trào, nhiều thôn khác của xã cũng bắt đầu trồng theo.

Năm 2021, xã Đồng Văn (Xã Tả Lủng cũ) trồng thử nghiệm 0,2ha cây sâm khoai với 8 hộ tham gia ở các thôn Đề Đay, Há Súng, Há Đề A, Há Đề B, thấy hiệu quả. Năm 2022, xã tiếp tục nhân rộng diện tích trồng lên 5,3ha và năm 2023 diện tích được mở rộng tới 10ha. Theo ước tính, sau khi trừ chi phí đem lại lợi nhuận khoảng 100 triệu đồng/ha.

Để phong trào trồng sâm khoai lan tỏa và phát triển bền vững, chính quyền địa phương đóng vai trò rất quan trọng. Ông Phạm Đức Nam, Chủ tịch UBND xã Đồng Văn, cho biết: “Hoạt động liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp có vai trò quan trọng trong phát triển nông nghiệp bền vững, từng bước giúp nâng cao lợi ích của người nông dân. Từ đó, hạn chế tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, tăng quy mô sản xuất hàng hóa, đảm bảo chất lượng sản phẩm”.

Theo ông Nam, việc liên kết tiêu thụ sản phẩm theo hợp đồng sẽ giúp bà con tránh được tình trạng “được mùa, mất giá” và sản xuất tràn lan. Trong thời gian tới, xã Đồng Văn sẽ tiếp tục hỗ trợ bà con trong các khâu tư vấn, đào tạo kỹ thuật, cung cấp giống, vật tư, bao bì, nhãn mác sản phẩm, và ứng dụng khoa học kỹ thuật mới.

Mục tiêu của chính quyền địa phương là xây dựng các chuỗi liên kết bền vững, tạo ra những sản phẩm nông nghiệp đặc trưng của huyện như sâm khoai, mật ong, gừng...

Việc phát triển sâm khoai không chỉ là một câu chuyện kinh tế, còn thể hiện sự nỗ lực không ngừng của người dân và chính quyền địa phương trong việc tìm kiếm hướng đi mới, biến những khó khăn, thách thức của vùng đất phần lớn là đá thành cơ hội và thành công.

Sâm khoai Đồng Văn đã và đang trở thành một “củ vàng” trên cao nguyên đá, mang đến một tương lai tươi sáng hơn cho người dân nơi đây. Đó không chỉ là sự thay đổi của một loại cây trồng, mà còn là sự thay đổi của cả một vùng đất, của những con người kiên cường, ngày đêm bám đá, tìm kế sinh nhai và xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Theo Phòng Kinh tế xã Đồng Văn, Sâm khoai là cây dễ trồng, không có sâu bệnh hại. Để cây sai củ, cho củ to và đồng đều, khi trồng cần giữ khoảng cách giữa các cây từ 70 - 80 cm, hàng cách hàng 80 - 100 cm, tạo rãnh thoát nước không để ngập úng, chọn củ giống khỏe, không bị dập nát...