1 loại cây xuất khẩu thu tỷ đô la, thế mà không có cây giống sạch bệnh, nhà nông mòn mỏi mong chờ

Vấn đề nóng là do thị trường Trung Quốc chiếm tới khoảng 95% tổng lượng tinh bột sắn xuất khẩu của cả nước, nên khi thị trường này biến động thì ngành sắn Việt Nam thường xuyên thiếu bền vững và bị động.

Cây sắn hàng hóa cho thu tỷ đô

Báo cáo tại hội nghị thực trạng và định hướng phát triển sắn bền vững tại Việt Nam, do Bộ NNPTNT phối hợp UBND tỉnh Gia Lai tổ chức mới đây, ông Nguyễn Như Cường - Cục trưởng Cục Trồng trọt cho biết, năm 2021 diện tích sắn cả nước đạt 528.000ha, tập trung chủ yếu tại 5 vùng chính gồm Trung du miền núi phía Bắc, vùng Bắc Trung Bộ, duyên hải Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và Đông Nam Bộ.

Sắn và các sản phẩm từ sắn là một trong 13 sản phẩm nông sản chủ lực xuất khẩu của Việt Nam với kim ngạch xuất khẩu 1,35 tỷ USD/năm, đứng thứ 2 thế giới chỉ sau Thái Lan. Hiện, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam, chiếm từ 90 - 94% tổng sản lượng sắn xuất khẩu; còn lại các thị trường như Hàn Quốc, Đông Nam Á, Đài Loan, Nhật Bản.

Tuy nhiên, theo ông Cường, dù sắn là loại cây trồng mang lại giá trị thu nhập tỷ đô, nhưng ngành sắn đang gặp nhiều khó khăn trong phát triển bền vững, đặc biệt là tình hình dịch bệnh khảm lá sắn. 

Tính đến hiện tại, diện tích nhiễm bệnh khảm lá là 65.453ha (tăng 9.525ha so với cùng kỳ năm 2021). Trong đó, diện tích bị nhiễm nặng là 16.152ha (tăng 9.668ha so với cùng kỳ năm 2021). 

Theo đánh giá, mức độ giảm năng suất theo thời gian nhiễm bệnh thì giống bị nhiễm bệnh trước trồng làm giảm năng suất từ 50-100%; giống bị nhiễm bệnh trong 3 tháng đầu từ 20-30%; giống bị nhiễm bệnh sau 3 tháng từ 10-15%.

Để phòng chống dịch bệnh khảm lá sắn, Bộ NNPTNT đã giao Trung tâm Khuyến nông quốc gia, Viện Di truyền thực hiện các mô hình trồng giống sắn sạch bệnh, phối hợp với các tổ chức quốc tế chọn tạo, khảo nghiệm và nhân 6 giống sắn: HN3, HN5, HN36, HN97, HN80, HN1 có khả năng kháng bệnh khảm lá, kịp thời phục vụ sản xuất. Cục Trồng trọt đã ban hành quy trình canh tác sắn sạch bệnh và kháng bệnh khảm lá sắn.

Phát triển sắn bền vững đến năm 2030

Theo ông Nghiêm Minh Tiến - Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Sắn Việt Nam, trong 10 năm gần đây, tốc độ phát triển ngành sắn của Việt Nam tăng nhanh. 

Cây sắn là cây lương thực quan trọng thứ 3 của nước ta sau cây lúa và cây ngô. Cây sắn đã góp phần giải quyết việc làm cho rất nhiều lao động là đồng bào dân tộc thiểu số, ước tính số lao động trong ngành hơn 1,2 triệu người.

Tại hội nghị, đại diện Trung tâm Khuyến nông quốc gia cũng đã đưa ra một số mô hình canh tác sắn hiệu quả, bền vững để các địa phương học hỏi kinh nghiệm. 

Theo đó, vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải Miền Trung Bộ có diện tích sắn lớn nhất cả nước, sau đó đến vùng Tây Nguyên và Trung du miền núi phía Bắc, vùng Đông Nam Bộ.

Tại các vùng này, Bộ NNPTNT đã thực hiện các dự án khuyến nông trung ương như "xây dựng mô hình canh tác bền vững trên đất dốc với cây trồng chính là ngô và sắn tại vùng núi phía Bắc" thực hiện từ năm 2019-2021. 

Qua 3 năm thực hiện, mô hình đã trồng được 150ha với 400 hộ nông dân tỉnh Yên Bái và Phú Thọ tham gia, vượt hơn 15-27% năng suất so với cách làm truyền thống, mức độ xói mòn của đất dốc giảm từ 40-47%.

Hoặc như dự án "xây dựng mô hình sản xuất giống sạch bệnh, thâm canh, quản lý tổng hợp phòng trừ bệnh khảm lá sắn do virus gây hại tại vùng trồng sắn trọng điểm", thực hiện tại 5 tỉnh, trong đó có Gia Lai. Mô hình đã duy trì được năng suất và hoàn thiện quy trình phòng trừ bệnh khảm lá sắn để áp dụng rộng rãi trong sản xuất.

Để có thể phát triển bền vững cây sắn trong tương lai, Thứ trưởng Bộ NNPTNT Lê Quốc Doanh đề nghị các đơn vị tập trung vào công tác nghiên cứu khoa học, đẩy mạnh hợp tác quốc tế để tìm ra các giống sắn sạch bệnh và kháng bệnh mới, qua đó, góp phần giảm chi phí sản xuất đầu vào.

"Chúng ta phải làm sao để người nông dân tiếp cận được các giống sắn đó. Tôi giao Cục Bảo vệ thực vật đề xuất thêm quy trình sản xuất để tạo ra chuỗi giống sắn sạch bệnh và kháng bệnh" - ông Doanh nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, các nhà máy chế biến sắn và các sản phẩm từ sắn cần đổi mới công nghệ chế biến để phát triển một cách đa dạng các sản phẩm sắn, tăng cường mở rộng thêm vùng nguyên liệu, giải quyết triệt để vấn đề xử lý chất thải trong chế biến sắn đảm bảo an toàn môi trường. 

Tăng cường liên kết giữa vùng sản xuất và nhà máy chế biến, tổ chức lại sản xuất tập trung phát triển HTX tại các vùng sản xuất sắn; đầu tư xây dựng nhà máy phải gắn với xây dựng vùng nguyên liệu. Giao Cục Trồng trọt phối hợp với các đơn vị liên quan xây dựng đề án phát triển sản xuất sắn một cách bền vững...