Chợ truyền thống Việt trong bài toán giá "tăng nhanh giảm chậm"

Chỉ gần 30 năm nay, thị trường Việt Nam (VN) mới có các siêu thị xuất hiện, còn những năm trước đây việc phục vụ cho xã hội tiêu dùng đều do các chợ truyền thống đảm nhiệm. Chợ vừa làm nhiệm vụ thu hút hàng hoá nông sản ở nông thôn, một phần hàng hoá công nghiệp ở thành phố sản xuất đưa về nông thôn tiêu thụ.

Mặc dù hiện nay kênh thương mại hiện đại bao gồm TTTM, siêu thị, cửa hàng tiện ích chiếm 25% thị phần bán lẻ song vẫn còn 75% còn lại là do chợ dân sinh các loại đảm nhiệm. Có thể khẳng định chợ còn tồn tại lâu dài với sản xuất và đời sống tiêu dùng của nhân dân.

Chính vì vậy, việc nghiên cứu sự phát triển đi lên hoặc sự suy giảm của kênh bán hàng này là nhiệm vụ rất quan trọng của các nhà hoạch định chính sách phát triển hệ thống bán lẻ ở thị trường VN trước mắt cũng như trong tương lai.

75% thị phần vẫn do chợ dân sinh các loại đảm nhiệm

Hiện nay, thương mại nội địa đã đóng góp khoảng 14% GDP, giải quyết việc làm cho hơn 5 triệu lao động. Hệ thống lưu thông phân phối được phát triển gồm 9.000 chợ, 800 siêu thị và 250 trung tâm thương mại.

Mặc dù quy mô của thị trường mới đạt hơn 100 tỷ USD/năm song triển vọng rất sáng sủa, cùng với xu thế của cuộc cách mạng 4.0, thương mại bán lẻ trở thành một ngành thương mại linh hoạt và sáng tạo, góp phần phát triển sản xuất, kích thích tiêu dùng xã hội.

Ngày nay, không phân biệt bán hàng trực tiếp và online mà đã tiến tới bán hàng đa kênh, đa phương tiện ở nhiều doanh nghiệp bán lẻ có tiềm năng, nhất là các doanh nghiệp FDI.

Nhìn vào thị trường bán lẻ có thể thấy, kênh thương mại hiện đại phát triển nhanh chóng với tốc độ bình quân 10-12%/năm nhưng kênh bán hàng truyền thống như chợ dân sinh thì tốc độ phát triển ở mức thấp hơn, từ 2-3%.

Sự cạnh tranh giữa kênh bán lẻ hiện đại và kênh truyền thống ngày càng gay gắt, trong đó phần yếu thế thua thiệt thuộc về kênh truyền thống.

Thế nên trên thực tế, cả nước chỉ có 15-20% là chợ loại I, còn lại là chợ loại II và III.

Dẫn đến, không đảm bảo các vấn đề về vệ sinh môi trường, tổ chức nguồn hàng, an toàn thực phẩm…

Dù vậy, kinh phí cải tạo ở các địa phương còn ít, riêng ở TP. Hà Nội, có những năm không có đồng nào. Ở một số thành phố khác cũng đã chọn một số chợ để cải tạo lại thành trung tâm thương mại theo mô hình mới....

Tuy nhiên, từ thiết kế tới cơ chế vào chợ sau cải tạo còn nhiều khúc mắc, dẫn tới tình trạng chợ hoạt động không hiệu quả, nhiều tầng trên chủ yếu dành cho các đại gia, còn tầng hầm buôn bán khó khăn nhất, thiếu ánh sáng và không khí, môi trường kinh doanh không hấp dẫn.

Đứng trước thực trạng trên, cần phải có những cơ chế chính sách thỏa đáng, hợp lý, mang tính khả thi để tiếp tục gây dựng lại bộ mặt của kênh thương mại truyền thống đang bị sa sút.

Đặc biệt, cần lưu ý, sau khi cải tạo và xây dựng chợ, cần có bộ máy tổ chức mạnh, đủ các quy chế, quy định để có thể tự chủ trong việc hạch toán, quản lý chi phí trong chợ.

Ban Quản lý chợ cần coi trọng việc tổ chức nguồn hàng có nguồn gốc đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, niêm yết giá và bán theo giá niêm yết; Xây dựng văn hóa kinh doanh chợ, mục tiêu quan trọng là nâng cao năng lực cạnh tranh của chợ với các kênh bán hàng có ưu thế hơn đang lấn át thị phần.

Ngoài chợ dân sinh phục vụ ở các địa bàn, cần xây dựng một số chợ đầu mối ở các tỉnh thành phố lớn, có nhu cầu tiêu thụ cao cả về số lượng và chất lượng. Bởi thực tế, chưa có một chợ đầu mối nào đạt tiêu chuẩn khu vực và quốc tế để phục vụ cho việc thúc đẩy sản xuất.

Do đó, tại chợ đầu mối, cần thực hiện việc giao dịch công khai, minh bạch hàng hóa thông qua sàn giao dịch đấu giá nông sản, thực phẩm, góp phần ngăn chặn việc vận chuyển lẻ hàng hóa trên đường, không được kiểm soát như hiện nay.

Nếu giải quyết được những vấn đề tồn tại trên, thì sự hoạt động của các sàn giao dịch nông sản thực phẩm sẽ là trung tâm quan trọng nhất của các chợ đầu mối.

Mô hình này đã xuất hiện ở các nước phát triển mấy chục năm qua, đem lại hiêu quả, lợi nhuận hợp lý cho người sản xuất, việc mua bán được công khai minh bạch, công tác quản lý chất lượng hàng hoá vệ sinh an toàn thực phẩm được đảm bảo, sản phẩm từ đó sẽ đi ra thị trường với giá cả hợp lý và chất lượng đảm bảo cho người tiêu dùng.

Tức là, giảm khâu trung gian, giúp giảm giá thành hàng hóa và kiểm soát được tình trạng khó quản lý “hàng hóa tăng nhanh, giảm chậm” như hiện nay...