Nghệ nhân ưu tú Lò Văn Sơi - "Hát Then, đàn Tính cũng chính là máu và tâm hồn tôi"

Người "giữ lửa" nghệ thuật hát Then, đàn Tính của dân tộc Thái

Với vai trò là người "giữ lửa" nghệ nhân ưu tú Lò Văn Sơi mong muốn giữ gìn vẹn nguyên tinh hoa, hồn cốt của đồng bào dân tộc Thái mà ông đã theo suốt cả cuộc đời. Vậy nên ông và những người nghệ nhân khác trên địa bàn huyện Than Uyên đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc lưu giữ bảo tồn phát huy giá trị của nghệ thuật hát Then, đàn Tính.

Nặng lòng với văn hoá dân tộc, nghệ nhân Lò Văn Sơi đã bỏ bao tâm huyết để khởi xướng giữ hồn Then, bởi lời ca trong Then là sự giao hoà giữa con người với đất trời và thiên nhiên, đồng thời thể hiện ước nguyện khát khao của con người về cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Đây còn là sự kết hợp các yếu tốt nghệ thuật như múa hát và các giá trị văn hoá lịch sử của dân tộc được thổi hồn vào trong đó.

Luôn yêu đời và say sưa ca hát, nên ông Sơi có vẻ ngoài trẻ trung hơn so với độ tuổi "thất thập cổ lai hy". Điều khiến chúng tôi ngạc nhiên hơn, với từng làn điệu Then được ông thể hiện bằng tình yêu say mê hiếm có.

Chia sẻ về đam mê với nghệ thuật hát Then, đàn Tính, nghệ nhân Lò Văn Sơi hồ hởi cho biết: Từ khi tôi còn nhỏ đã theo cha mẹ tập hát Then, theo bạn bè tập các điệu múa, khi tôi lớn lên hát Then, đàn Tính như ngấm vào trong huyết quản và tâm hồn tôi.

Theo ông Sơi, trong Then không chỉ có các thể thơ dân tộc mà còn có các biện pháp thi pháp, tu từ, ẩn dụ... của nghệ thuật ngôn từ, những làn điệu dân ca, dân nhạc cổ xưa nhất, những điệu múa đã song hành với hát Then không biết bao năm tháng, hát Then là một kho tàng quý báu, chứa đựng trong đó những giá trị văn học nghệ thuật ngàn đời của ông cha.

Bảo tồn và truyền dạy các làn điệu hát Then, đàn Tính cho các thế hệ

Ngôi nhà nhỏ ở xã Mường Cang, huyện Than Uyên, Lai Châu là nơi ông Sơi và các thành viên CLB hát Then, đàn Tính trong vùng lựa chọn để sinh hoạt và tập luyện. Dù mùa vụ bận rộn, nhưng các thành viên vẫn dành thời gian luyện tập văn nghệ và nghe hát, gảy đàn... Nhờ đó du khách tới thăm đều được thưởng thức những trích đoạn đặc sắc nhất trong Then do ông Sơi và các thành viên CLB thể hiện.

Với các thành viên CLB đây không chỉ là điểm sinh hoạt của các nghệ nhân mà còn là nơi truyền lửa nghệ thuật hát Then, đàn Tính cho mọi thế hệ.

Là người yêu mến hát Then, đàn Tính và khâm phục con người và tấm lòng của nghệ nhân Lò Văn Sơi; em Lò Thị Sâm, bản Cò Phay, xã Mường Cang, huyện Than Uyên, Lai Châu đã dành nhiều thời gian tìm hiểu, học tập và tiếp nối ước nguyện của nghệ nhân Lò Văn Sơi.

Sâm chia sẻ: Là một người con của đồng bào dân tộc Thái ở mảnh đất Than Uyên, ngay từ nhỏ đã được tiếp xúc với những câu hát, làn điệu Then của các bậc cha chú, nên tôi hiểu rõ về cây đàn Tính và hát được các điệu hát Then. Nghệ nhân Lò Văn Sơi là một người tâm huyết với hát Then, ông đã lưu giữ và truyền dạy cho thế hệ chúng tôi những bài dân ca, những điệu múa đặc sắc của dân tộc.

Qua ông Sơi em cũng học hỏi được rất nhiều kinh nghiệm và học được rất nhiều điều tốt đẹp từ tâm hồn của ông. Khi mới tiếp cận với hát Then, đàn Tính em thật sự vụng về khi đánh những ngón đàn đầu tiên. Với sự dìu dắt tận tình của nghệ nhân Lò Văn Sơi, em như được "truyền lửa" và thêm quyết tâm học tập; ông không chỉ là người thầy mà như người cha, ông luôn thân thiện, gần gũi chỉ dạy cho em cả về lẽ sống.

Vốn am hiểu dân ca, dân vũ truyền thống, nghệ nhân Lò Văn Sơi không chỉ truyền dạy hát Then, đàn Tính mà còn đóng góp rất lớn trong việc bảo tồn các làn điệu Then cổ của dân tộc mình. Ông dày công nghiên cứu xuất bản quyển Then với bản dịch hơn 600 trang, được ví như "bảo tàng sống" về hát Then trong nét văn hoá của dân tộc Thái ở huyện Than Uyên.

Chia sẻ những cảm nhận về nghệ nhân Lò Văn Sơi, ông Nguyễn Tự Trọng, Phó Chủ tịch UBND xã Mường Cang, huyện Than Uyên, Lai Châu cho biết : Nghệ nhân Lò Văn Sơi rất tích cực trong việc tuyên truyền, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá của dân tộc Thái ở địa phương. Cùng với niềm đam mê hát Then, đàn Tính, ông Sơi còn tập trung vào lưu giữ những nét đặc sắc của dân tộc Thái, chế tác đạo cụ và dịch những làn điệu của dân tộc Thái ra thành sách để bảo tồn và lưu truyền cho các thế hệ mai sau.

Với nghệ nhân Lò Văn Sơi, Then như hơi thở là lẽ sống của cuộc đời và không biết từ bao giờ làn điệu Then đã quấn lấy ông như một duyên nợ. Vậy nên ông Sơi không chỉ thành lập được CLB, các đội văn nghệ mà còn mở nhiều lớp truyền dạy hát Then đàn Tính cho các thế hệ của xã, của bản.

Nghệ nhân Lò Văn Sơi và nhiều nghệ nhân khác ở xã Mường Cang, huyện Than Uyên thật đáng trân trọng. Họ không đơn thuần đang sống với niềm đam mê của riêng mình mà hơn hết, những suy nghĩ hành động của họ là niềm tự hào, trách nhiệm với hậu thế về việc phục dựng, bảo tồn và phát huy những giá trị vô giá của văn hoá dân tộc.

"Đến nay, nguồn gốc của Then vẫn là một ẩn số. Tuy nhiên căn cứ vào dấu vết của Then, có thể thấy đây là loại hình thực hành tín ngưỡng đã có từ lâu đời. Trong quan niệm dân gian, "Then" có nghĩa là "Thiên", tức là "Trời", vì thế "Then" được coi là điệu hát của thần tiên truyền lại. Nhìn một cách tổng thể, Then có một số loại hình thể hiện như Then cầu an, cầu hoa, cầu may, cầu mùa, chúc tụng ca ngợi và cấp sắc...", nghệ nhân Sơi chia sẻ.