Vì sao cây chuối không thể thiếu trong các lễ cúng tín ngưỡng của dân tộc Tày tỉnh Bắc Kạn?

Trong sinh hoạt tín ngưỡng của người Tày ở Bắc Kạn, cây chuối là thứ có vai trò rất quan trọng. Tùy thuộc mỗi tiểu vùng địa lý, khu vực lưu trú, từng tiểu vùng văn hóa mà có những sự hình dung khác nhau về cây chuối.

Với người Tày, phần lớn các nghi lễ liên quan đến tín ngưỡng đều cần có sự xuất hiện của cây chuối. Từ ma chay, lễ cầu an, giải hạn, nối số đến làm lễ đầy tháng cho con trẻ… cây chuối đều có dự phần.

Lý giải về cây chuối của những thầy thực hành các dòng tín ngưỡng Tày ở mỗi nơi của huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn đều có sự khác nhau đôi chút. Tuy nhiên tựu trung, cây chuối vẫn là một loài cây hết sức quan trọng trong các nghi lễ tín ngưỡng của dân tộc Tày ở tỉnh Bắc Kạn.

Thầy Tào Ngoạn là một thầy Tào có tiếng ở vùng Tày của thị trấn Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn. Theo thầy, sở dĩ cây chuối có vị trí đặc biệt quan trọng bởi hoa chuối đỏ tượng trưng cho trái tim, những bẹ chuối như những chiếc thuyền, lá chuối là sự che chở…

Còn Then Giai (thôn bản Nhì, xã Bằng Lãng, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn) lại cho rằng, hoa chuối là tượng trưng cho trái tim người, là thứ rất quan trọng khi thực hành các lễ trong tín ngưỡng Then của người Tày. Từ đời xưa các cụ đã chọn rồi, không có cây nào thay thế được.

Thầy Tào Hoàng (trú tại thôn Nà Loọc, xã Bằng Lãng, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn) thì lại có cách nhìn nhận khác. Tào Hoàng cho biết, bản thân cây chuối được hợp thành bởi hai yếu tố âm, dương. Bẹ chuối, lá chuối là âm, hoa chuối là dương.

"Trong các bài thực hành các tín ngưỡng Pụt, Then, Tào của người Tày…cũng có dành không ít câu từ để nói về cây chuối và sự liên tưởng gắn kết của biểu tượng này đối với đời sống của cư dân Tày", Tào Hoàng cho biết.

Trong các buổi thực hành tín ngưỡng của dân tộc Tày, thường bắt gặp những chiếc thuyền được kết thành từ bẹ chuối. Hoặc trong nghi thức giải hạn cho con trẻ, cấp sắc, cầu hoa..., thường thấy những nhà slử (nhà tượng trưng) được làm từ thân và cuống lá chuối rất tinh tế, có tính thẩm mỹ cao.

Ngoài thủ lợn, gà trống, bánh chay, trong các nghi lễ tín ngưỡng dân gian của người Tày còn không thể thiếu hoa chuối rừng và những vật tế được làm từ cây chuối với những lý giải hết sức thú vị từ tư duy cùng sự liên tưởng độc đáo của người Tày. Cũng bởi đó, hình ảnh cây chuối đã được các cư dân Tày nâng lên tầm biểu tượng.

Nhà văn, nhà nghiên cứu văn hóa Nông Viết Toại, nguyên Giám đốc Bảo tàng Việt Bắc cho rằng, cây chuối là loại cây được sử dụng nhiều trong các hoạt động tín ngưỡng của người Tày bởi tính phổ biến của loài cây này.

Bên cạnh đó, cây chuối do thân, cuống lá mềm, có thể dùng cây que gắn kết tạo nên những hình tế lễ khá dễ dàng, như thuyền, bè, nhà slử… do đó cây chuối sẽ là sự lựa chọn phù hợp.

Đặc biệt trong tín niệm văn hóa Tày, hoa chuối được cho là trái tim của rừng, biểu đạt sức sống. Những nải chuối biểu trưng cho sự gắn kết bền vững và sự phát triển không ngừng. Chính bởi đó, cây chuối truyền tải đầy đủ ý chí, khát vọng của các cư dân vùng Tày", ông Nông Viết Toại cho biết thêm.