Trồng lúa thông minh là trồng như thế nào, có lợi ích gì mà nên khuyến khích mở rộng ở ĐBSCL?

Sự liên kết, cộng tác của nhiều đơn vị, doanh nghiệp trong quá trình triển khai Chương trình trồng lúa thông minh tại ĐBSCL đã tạo được những "siêu mô hình", đem lại lợi nhuận rõ rệt cho nông dân và có thể được coi là mẫu hình của liên kết, cần nhân rộng trong việc thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL.

Hiệu quả lớn từ chương trình hợp tác công tư (PPP)

Năm 2016, Công ty CP Phân bón Bình Điền khởi xướng và nhận được sự phối hợp từ Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, Cục Trồng trọt, Trung tâm Khuyến nông 13 tỉnh thành vùng ĐBSCL tổ chức thực hiện chương trình canh tác lúa thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu vùng ĐBSCL. Qua 7 năm thực hiện, đã có gần 500 mô hình trình diễn được triển khai, cùng với hàng ngàn ha diện tích canh tác lúa khác đã áp dụng Chương trình canh tác lúa thông minh. Thực tế cho thấy, các mô hình đã đạt được 3 mục tiêu chính: Giảm chi phí, tăng năng suất và tăng lợi nhuận.

Cụ thể, số liệu được thu thập từ Trung tâm Khuyến nông và dịch vụ nông nghiệp 13 tỉnh thành vùng ĐBSCL từ các mô hình cho thấy: Năng suất bình quân tăng 400-600kg/ha; Chi phí bình quân tiết kiệm trên 1 triệu đồng/ha; Lợi nhuận bình quân tăng khoảng 5 triệu đồng/ha so với đối chứng.

Bên cạnh hiệu quả kinh tế, chương trình canh tác lúa thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu vùng ĐBSCL cũng đạt được nhiều kết quả khác. Trong đó, công tác đào tạo, tập huấn (lý thuyết lẫn thực hành), kết hợp hội thi và tham quan các mô hình canh tác trong và ngoài nước đã giúp nâng cao trình độ kỹ thuật canh tác cho hàng chục ngàn lượt nông dân và lực lượng cán bộ kỹ thuật tại các địa phương trong vùng.

Chương trình cũng đầu tư lắp đặt nhiều trạm quan trắc nước mặn, trạm cảm biến ướt khô xen kẽ (ADW), trạm giám sát sâu rầy tự động, biên soạn và xuất bản tài liệu, thực hiện nhiều video hướng dẫn kỹ thuật canh tác để phục vụ sản xuất lúa tại vùng ĐBSCL.

Cũng từ chương trình này, nhiều tiến bộ kỹ thuật và giải pháp canh tác lúa hiệu quả như: 1 phải 5 giảm, 3 giảm 3 tăng, ứng dụng cơ giới hoá, quản lý dịch hại tổng hợp, quản lý nước (tưới ướt khô xen kẽ),… đã được nông dân áp dụng rộng rãi cả trong và ngoài các khu vực xây dựng mô hình. Đồng thời, bà con cũng thực hiện tốt các mô hình ruộng lúa bờ hoa, quản lý tốt hoá chất nông nghiệp để không có dư lượng trong lúa gạo...

Từ những kết quả này, quy trình canh tác lúa thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu vùng ĐBSCL đã được công nhận là tiến bộ kỹ thuật, theo Quyết định số 102 ngày 9/3/2023 của Cục Trồng trọt, Bộ NNPTNT. Trong đó, nhiều giải pháp mới đã đóng góp cho thành công chung như: Ứng dụng phân bón mới của Công ty CP Phân bón Bình Điền để tăng pH và phân giải hữu cơ trên đồng ruộng đầu vụ; ứng dụng máy sạ cụm kết hợp vùi phân để giảm lượng giống gieo sạ, giảm số lần bón phần và lượng phân bón khoảng 30%; sử dụng giống xác nhận chất lượng từ Vinarice; quản lý dịch hại tổng hợp kết hợp quy trình bội thu cây lúa - Much More Rice của Bayer Việt Nam để quản lý hiệu quả dịch hại lúa (cỏ dại và sâu, bệnh hại).

Vai trò lan tỏa mô hình của đội ngũ khuyến nông

Theo Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, những năm gần đây, sản xuất lúa vùng ĐBSCL liên tục tăng trưởng, kể cả những năm gặp thời tiết cực đoan như bão lũ, hạn mặn... Có được thành công này là nhờ sự vào cuộc mạnh mẽ, bám sát thực tế sản xuất của các đơn vị dự tính, dự báo về nguồn nước, về khí hậu thời tiết, đặc biệt là công tác chuyển giao tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất lúa cũng như các giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu của ngành nông nghiệp và các địa phương trong vùng. Qua công tác chuyển giao, người nông dân đã nắm bắt và chủ động hơn trong sản xuất, kể cả khi gặp các diễn biến bất thường về khí hậu (như hạn mặn năm 2019).

Đặc biệt, đội ngũ cán bộ khuyến nông có vai trò lớn trong việc chuyển giao các tiến bộ kỹ thuật tiên tiến trong chương trình canh tác lúa thông minh đến với người nông dân qua các hội thi, hội chợ, diễn đàn, mô hình... Nguồn kinh phí hỗ trợ từ các dự án khuyến nông Trung ương và địa phương là "mồi lửa" hâm nóng, trợ giúp người sản xuất tiếp nhận quy trình mới, mạnh dạn áp dụng quy trình mới, nhất là trong thời gian quy trình mới vừa được công nhận.

Gần đây, sự ra đời của lực lượng khuyến nông cộng đồng như là một sự khởi sắc cho việc tiếp nhận cái mới và tư vấn sản xuất tại cơ sở. Chương trình canh tác lúa thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu cũng đã nhận được sự trợ sức không nhỏ từ lực lượng này. Cần thời gian để đánh giá, nhưng bước đầu nhận thấy tính năng nổ, sâu sát, thiện chí của lực lượng khuyến nông cộng đồng. Đặc biệt là, trong thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, rất cần một lực lượng cán bộ nông nghiệp đủ lớn để thực hiện một khối lượng công việc cũng "đủ lớn" tại cơ sở, chính là lực lượng khuyến nông cơ sở, khuyến nông cộng đồng đang được xây dựng.

Từ kết quả chương trình canh tác lúa thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu vùng ĐBSCL đã đạt được qua nhiều năm, cách thức triển khai thực hiện và sự đồng hành, hợp tác có hiệu quả của nhiều đơn vị (Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, Công ty CP Phân bón Bình Điền, Sài Gòn Kim Hồng, Bayer, Vinarice… và sắp tới là Tập đoàn Tân Long để bao tiêu, Công ty Urvega R&D Lab, một số công ty và tổ chức quốc tế đánh giá giảm phát thải), quy trình canh tác lúa thông minh có thể được xem là giải pháp thúc đẩy thực hiện có hiệu quả Đề án 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL".