Làng cổ ở Quảng Trị trăm năm giữ nghề ăn tới mần lui, đất đặc sản, làng tiến sĩ

Việc khổ nhưng tự do

5h sáng tháng 6, khi mặt trời vừa ló dạng, ửng đỏ phía Biển Đông, anh Lê Đức Thảo, cư dân làng Mai Xá, xã Gio Mai, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị đã lên thuyền, nổ máy hướng ra sông Hiếu, một nhánh của sông Thạch Hãn.

Với làn da ngăm đen, mặn mòi, anh Thảo trông già hơn tuổi 39 của mình. Nở nụ cười tươi, anh Thảo hóm hỉnh cho biết, ngâm nước lợ (nước nhiễm mặn – PV) mỗi ngày, không đen như than đã là may, lấy đâu phong độ, đẹp trai.

Theo anh Thảo, mùa hến từ tháng 2 đến tháng 8 hàng năm. Nghề cào hến vất vả nhưng tự do tự tại, thu nhập khá cao nên anh theo nghề 15 năm nay. Thế nhưng, anh Thảo vẫn chỉ là hậu bối, bởi nhiều người có thâm niên đến 30 năm.

Người Mai Xá cào hến bằng chiếc cào bằng sắt, có lưới gom. Ngày xưa, họ phải lội giữa sông, vừa đi lùi (lùi – PV) vừa ấn chiếc cào xuống đáy sông. Con hến, sỏi đá đều lọt vào lưới gom. Khi nào thấy nặng, họ kéo cào lên, đổ vào thuyền.

Ngày nay, cũng với dụng cụ đó, người Mai Xá leo lên thuyền, nổ máy chạy để cào hến.

Đến khoảng 11h, khi thuyền đã đầy với khoảng 2 tạ hến, anh Thảo lái thuyền về chân cầu Mai Xá. Nơi đó có nhiều đồng nghiệp của anh đang lọc hến, tiếng cười nói rôm rả, xua đi cái mệt mỏi và thắt chặt tình nghĩa xóm giềng.

"Hến với sỏi nhỏ lẫn vào nhau nên tôi cùng vợ phải dùng rổ, rá để lọc. Sau đó, chà sạch con hến rồi mang về nhà" – anh Thảo nói.

Sau khi đem về nhà, vợ chồng anh Thảo ngâm hến vào nước sạch, vài tiếng thay nước một lần. Việc này nhằm để con hến nhả hết cát, bùn trong cơ thể.

1h sáng, khi mọi người còn chìm trong giấc ngủ, anh Thảo cùng vợ đã dậy đun nước sôi, đãi hến để tờ mờ sáng kịp mang ra chợ bán. Khi vợ đi chợ cũng là lúc anh Thảo trở lại con thuyền, nổ máy đi cào hến cho ngày tiếp theo.

Với 2 tạ hến, anh Thảo đãi được 50kg mắt hến (bỏ vỏ, lấy cơ thể con hến), bán khoảng 500.000 đồng.

Bún hến Mai Xá ngon nổi tiếng gần xa

Ở làng Mai Xá, bà Trương Thị Cháu (70 tuổi) là người chuyên nấu hến bán. Bà cho biết, cào hến, đãi hến bán là nghề truyền thống ở Mai Xá.

Để lấy được mắt hến, phải cho con hến vào nồi luộc chín, khi nước sôi thì dùng đũa khuấy liên tục cho hến mở miệng ra. Tiếp đó sẽ đổ hến ra rổ, dùng nước lạnh đãi lấy thịt và đổ vỏ.

"Ngồi đãi hến đau lưng lắm, nhưng đổi lại mỗi ngày kiếm khoảng 500.000 đồng. Tuổi già như tôi kiếm được số tiền đó không phải ai cũng làm được" – bà Cháu vui vẻ nói.

Không chỉ cào hến, người Mai Xá còn chế biến ra món bún hến Mai Xá ngon nổi tiếng. Món ăn dân dã này đã lọt vào Top 100 món ẩm thực, đặc sản tiêu biểu của Việt Nam. Đương nhiên, đến Quảng Trị, du khách không nên bỏ qua món bún hến Mai Xá.

Nấu món ăn này khá kỳ công. Mắt hến được xào với hành thơm, có đầy đủ gia vị cho đến khi săn lại. Cho thêm gia vị, gừng tươi giã nhuyễn vào nước luộc chắt chắt để có mùi thơm nồng.

Khi đã đủ mọi thứ, trước tiên cho bún vào tô, rắc đều hến lên cùng gia vị hành, ngò, rau thơm… để có tô bún hến Mai Xá ngon tuyệt vời.

Khi ăn, thực khách có thể tùy ý cho thêm gia vị muối ớt gừng, rau sống, tương ớt, xì dầu… đi kèm.

Mỗi tô bún hến Mai Xá có giá từ 10.000 đồng – 15.000 đồng, ngon – bổ - rẻ, tất cả mọi người đều có thể thưởng thức sau đó thì ghiền và mê.

Ông Hoàng Thanh Lương – Chủ tịch UBND xã Gio Mai cho hay, người làng Mai Xá rất tự hào khi làm nghề cào hến, góp phần tạo ra món bún hến Mai Xá nổi tiếng gần xa.

Không chỉ nổi tiếng với nghề cào hến và món bún hến Mai Xá, người dân nơi đây còn tự hào khi sinh ra, lớn lên ở ngôi làng cổ được hình thành từ năm 1075 này. 

Qua bao cuộc bể dâu, làng Mai Xá vẫn giữa được nét cổ xưa với cây đa, bến nước, sân đình. Ngôi làng này còn được gọi là làng tiến sĩ. Ngôi làng này đã sản sinh ra nhiều người con hiếu học, học giỏi nhất của vùng đất nghèo nắng gió Quảng Trị nói riêng, miền Trung nói chung, làm rạng danh quê hương, đất nước.