Đỉnh Sài Sơn mà chùa Thầy tựa lưng mang trong mình nhiều huyền tích. Người ta nói rằng, Sài Sơn có hình con rồng và trong bụng rồng là nơi giao thoa đất trời. Nơi đây, ngoài những chuyện về Thành Thầy, về lễ hội hang Thần ( hang Cắc Cở)... còn nổi tiếng bởi món ăn từ loài dơi ngựa quý hiếm – thứ “ngự thiện” dâng các bậc đế vương.Săn "Ngự thiện hoàng cung"
Dơi
ngựa ở Sài Sơn trú ẩn sâu trong hang. Món ăn chế biến từ dơi ngựa là một đặc sản
có một không hai. Nó quý đến mức, khách sạn Sài Sơn được thưởng thức món dơi ngựa
xem như một “hạnh ngộ” bởi nó là sản vật của đất trời. Về mặt tâm linh, dơi ngựa
ở hang động vùng đất đầy linh khí này được coi là sinh ra phúc lộc cho con người.
Hải,
một tay săn bắt dơi có tiếng trong vùng cho tôi hay, bây giờ đang vào mùa săn.
Những đợt gió mùa đông bắc tràn về là thời điểm lý tưởng để vào hang bắt dơi.
“Dơi ngựa chỉ ngon vào mùa đông khi chúng ngừng sinh sản và chỉ săn được loài
này vào khoảng 2 giờ sáng khi chúng về hang trú rét”, Hải nói. Theo Hải, dơi ngựa
Sài Sơn có nhiều ở Hang Bò, đặc biệt là ở Hang Thần ( Cắc Cớ), hai hang lớn của
đỉnh Sài Sơn.
Đúng
hẹn, hơn 1 giờ sáng tôi cùng Hải vào hang săn dơi ngựa. Thật lạ, thời tiết ở
ngoài rét như cắt nhưng khi qua cửa hang ấm áp hẳn. Ngoài trời đã tối, vào hang
không khí như đặc quanh lại và đen như mực. Không biết từ lúc nào, người ta
truyền nhau về hang Cắc Cớ hay còn gọi là “Thần Quang Tự” trên núi Sài Sơn là
nơi khởi đầu để xuống…9 tầng địa ngục – nơi có con quỷ án ngữ cổng trời, làm
công việc tuyển các linh hồn trước khi cho lên cõi Niết Bàn đầu thai làm kiếp
khác hay đày xuống âm phủ làm mối cho chó ngao, vạc dầu…
Bỏ qua những truyền
thuyết mang tính huyền thoại đó, sau khi đi được một đoạn dài và chúng tôi có cảm
giác mình đang đi xuống sâu lòng đất. Hải chỉ vào một khoảng không thẳng đứng
lên phía trên rồi bảo tôi: “Đây là lỗ thông lên đỉnh núi, người ta thường bảo
là rốn rồng là đây, dơi sẽ chui từ cái miệng thẳng đứng trên kia vào hang trú
rét”.
Quơ
quơ đèn pin lên phía trên đầu và hai bên, ánh sáng hắt vào vách đá hiện lên những
hình ảnh với màu sắc lộng lẫy, huyền ảo và kỳ thú. Nhiều nhũ đá đủ màu sắc,
hình thù gây cảm giác rùng rợn. Có những chỗ trần hang bằng phẳng, rộng rãi như
trần động màu vàng và hình như rất xốp nhưng sờ vào lạnh cứng và tê buốt.
Mò mẫm
qua những hang dọc đường, lúc sáng lúc tối, mờ ảo dưới đèn pin, hàng ngàn những
con vật vỗ canh tạo nên những âm thanh “phần…phật” nghe dựng tóc gáy. Bị chúng
va đập vào người, tôi cứ chắc mẩm đó là dơi ngựa thì Hải cười ngất:
“Dơi ngựa
nhiều thế thì giàu to. Mỗi cân thịt dơi ngựa giá hàng triệu đồng đấy. Ở hang,
phần nhiều là dơi đay và dơi muỗi, dơi ngựa ít lắm”.
Và đung như nhận định của
Hải, cuộc đi săn của chúng tôi kéo dài đến sáng nhưng sản phẩm chỉ vẻn vẹn là một
con dơi ngựa, không hơn không kém!
Dị phẩm có một không hai
Dơi
ngựa rất to, có con to như một con chim ngói, nặng đến 0,2kg, béo nục, thường
có bộ lông màu xám nhạt, mượt, dán lấy thân. Mặt dơi, tai dơi giống hệt mặt và
tai ngựa, mắt to, thân dài. Đặc biệt, những con dơi ngựa đực có bộ phận sinh dục
to, lủng lẳng giống như của loài ngựa. Trong số hàng nghìn con đang đậu trong
hang chỉ được khoảng vài chục con dơi ngựa. Theo Hải, sở dĩ dơi ngựa càng ngày
càng ít đi bởi sự xuất hiện ngày càng đông của khách du lịch kèm theo đó là sự ồn
ã suốt ngày làm cho chúng ít về núi.
Ông Nguyễn Kim Xuân: "Ngày trước, mỗi lần mùa nhãn đến lũ dơi thường sà xuống cây nhãn nhà tôi ăn quả. Bây giờ ít lắm". Ảnh: Quang Thành.
Ở
Sài Sơn ai cũng biết tiếng ông Nguyễn Kim Xuân, thôn Đa Phúc là một trong những
người đánh bắt dơi sanh sỏi. Nhà ông Xuân ngay dưới chân núi. Đã 82 tuổi, nhưng
nói về loài sản vật quý quê hương, ông rất hồ hởi: “Dơi ngựa ở trong hang ban
ngày, kiếm ăn trong đêm. Xẩm tối dơi bay khỏi hang, gần về sáng chúng trở về.
Dơi bay và thường đậu theo đàn, ít khi lẻ loi từng con một”.
Ông Xuân bảo: Dơi
ngựa núi Sài Sơn đậu bám theo đàn, đầu chúc xuống phía đất. Con đầu tiên bám
vào đá, các con khác, con nọ bấu vào con kia, treo ngược thanh đùm tựa như một
túi áo tơi mưa, một tổ ong khổng lồ lủng lẳng. Kỳ lạ ở chỗ không thể giải thích
tại sao bấu vào nhau như thế, mà chúng, nhất là con đầu tiên bám vào đá chịu sức
nặng lớn và lâu đến vậy”.
Bây
giờ người ta dùng súng thể thao đi săn dơi, nhưng bắn được rất ít vì tiếng động
làm dơi bay hết. Cách đánh bắt truyền thống là dùng lưới vây. Địa điểm căng lưới
không phải là cửa ra vào hang mà du khách vẫn qua lại, mà là phần lộ thiên ở
vòm hang Cắc Cớ, đỉnh hang, lưng chừng núi.
Lưới bắt dơi ngựa đủ rộng theo diện
tích khoảng không người đánh bắt khoanh vùng. Đó là lưới giống như lưới vạn
chai, mắt lưới thưa đủ lọt đầu dơi, nhưng thân và canh mắc trong lưới. Mắt lưới
nếu thưa quá, dơi có thể cắn rách. Lưới căng sao cho tạo được mặt lưới gần như
nghiêng dốc mà chân dốc là nơi người đánh bắt đang ngồi.
Ông
Xuân kể: “Khi dơi ngựa bay về, chúng cụp canh lao vào hang với vận tốc lớn để chiến thắng lực đẩy của
hơi bốc lên từ trong hang, sa vào lưới. Bắt được con nào đưa ngay con ấy lên miệng mình mà cắn vào đầu nó một
cái kêu “đốp” gọn ghẽ, làm như thế dơi hồi mỡ, ngấm ngọt máu, ngon, bổ hơn”.
Thịt
dơi ngựa ở Sài Sơn ngon đến lạ. Trước khi làm thịt dơi, người ta thường “hạ thổ”
qua đêm để thịt ngọt, béo hơn. Rạch lưng dơi, lột da, nướng cho tiết mỡ, mổ, lựa
bỏ một chút mật, một chút phân trắng, còn dùng tất. Loài dơi này ruột rất ít và
nhỏ, đặc thịt và mỡ. Thịt dơi thuôn với miến hoặc áp chảo vàng ngậy. Thịt dơi
ngựa không cần có gia vị vẫn ngon, có khi gia vị làm át mất đi cả hương vị thơm
ngon vốn có của thịt.
Theo
ông Xuân, dơi ngựa chỉ ăn các loại hoa quả chín vì thế mà thịt loài này không
phải như loại dơi bình thường ăn côn trùng, bọ, muỗi. “Thịt da nó thấm đậm
hương hoa mật ngọt nên món ăn trở nên ngon một cách đặc biệt. Thịt dơi có vị ngọt,
không độc, lợi tiểu, tiêu phù, chữa bệnh hen suyễn cho trẻ con, giúp trẻ thông
minh, mau lớn, người già tăng thọ, cải thiện đời sống tinh dục cho vợ chồng tuổi
trẻ”, ông Xuân nói.
"Đệ nhất tứ quý" tiến vua
Trước
đây, khi ngọn núi Sài sơn còn là nơi trú ngụ lý tưởng của loài dơi này. Cụ Như,
bố của ông Xuân, người được dân trong vùng mệnh danh là “con sâu hang”trọn đời
sống bằng nghề bắt dơi.
Ông
Xuân kể, hồi đó gia đinh ông sống nhờ vào thịt dơi mà bố ông săn được. Cả năm
làm lụng ngoài đồng, đến dịp cuối năm ông bố đêm ngày sống trong hang để săn
dơi. Cụ Như cũng là người từng có lần nắm cơm đi sâu trong hang hàng ngày mà vẫn
không tới đáy.
Chùa Thầy tọa lạc dưới chân núi huyền bí.
“Hồi
đó, số người đánh bắt dơi ngựa như cha con tôi không nhiều, có thể kể trên đốt
ngón tay. Làng Đa Phúc ngoài bố tôi ra còn có cụ Bùi Tuấn, cụ Tấn Ngay, cụ Bếp
Tám, cụ Ba Dậu, thường đánh bắt ở Hang Thần (Cắc Cớ); Làng Thụy Khuê có cụ Tư
Bùn, cụ Nguyễn Trọng Tuế, thường đánh bắt ở Hang Bò”, ông Xuân cho biết.
Ông
Xuân bảo, xưa đánh được dơi ngựa, thèm lắm nhưng không mấy khi được ăn bởi số
dơi đó để bố ông đem đi bán đổi gạo. Ngoài ra thịt dơi còn là món quà độc danh
cho khách quý. Lần theo sử sách, “Đại Nam nhất thống chí” cùng nhiều tài liệu
khác đã nói đến “dơi ngựa Sài Sơn” mà người đời truyền tụng. Sách “Sơn Tây Tinh
địa chí” của Phạm Xuân Độ xuất bản năm 1941 ghi: “Bốn thứ quý, tục gọi là Sơn
Tây tử dị:
Sài Sơn chỉ biển
bức
Khánh Hiệp chi kỳ
banh
Cấn Xá chi lý
ngư
Linh Chiểu chi ứng
thái.”
Dịch
là
Dơi ngựa Sài Sơn
Cua kềnh Khánh
Hiệp
Cá chép Cấn Xá
Rau muống Linh
Chiểu
Thịt
dơi ngựa đời thực được chắp cánh để trở thanh những huyền thoại lung linh, mờ ảo.
Tuy nhiên, điều khiến ông Xuân và rất nhiều người làng tâm huyết với sản vật
quê hương không khỏi xót buồn khi dơi ngựa Sài Sơn không còn nhiều và không mấy
người để tâm đến việc bảo tồn. Phải chăng đó là kết quả của sự biến động thiên
nhiên, những khai thác, can thiệp quá thô bạo và thiếu hiểu biết của con người
vào môi trường, làm mất đi cân bằng sinh thái cần thiết, đang làm chết đi một sản
vật quý hiếm?
Ba sản vật trong
“tứ dị” xứ Đoài
“Cấn Xá chi lý ngự” (Cá chép Cấn Xá)
Làng
Cấn Xá, xã Cẩn Hữu(huyện Quốc Oai) có giống cá chép nổi tiếng sông Tích. Tại
đây, người dân có thể bắt được những “cụ” cá chép cỡ 4,5kg trở lên.
“Khánh Hiệp chi kỳ bành” (Cua đồng Khánh Hiệp)
Đây
là loài cua mai to bằng nắm tay người có ở Khánh Hiệp, huyện Phúc Thọ, chỉ vài
ba con đã nặng tới 1kg. Cua đồng Khánh Hiệp có mặt trên bàn tiệc vua chúa hẳn
là do hương vị đậm đà, thơm ngon và dân dã đó.
“Linh chiểu chi ứng thái” (Rau muống Linh Chiểu)
Thuộc
xã Sen Chiều, huyện Phúc Thọ: Những ngọn rau muống ở đây trắng trong, mềm giòn
như cây giá đỗ, lá và ngọn chỉ nhu nhú và cũng có màu trắng như phần gốc rau.
Chỉ cần nhúng qua nước sôi, đưa vào miệng thấy mềm giòn mà vẫn giữ được hương vị
đặc biệt của “rau vua” nước Việt.
Gia đình và Xã hội (Theo Gia đình và Xã hội)