Lo người dân bị "móc túi": Quản bán hàng đa cấp thế nào?

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 4, chiều 25/10, Thừa ủy quyền Thủ tướng Chính phủ Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên trình bày Tờ trình về dự án Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi).

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, việc xây dựng Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) là hoạt động cần thiết, kịp thời, không chỉ nhằm khắc phục những tồn tại, bất cập đặt ra trong thực tiễn mà còn nhằm thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về hoàn thiện thể chế về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Dự án Luật xác định các nguyên tắc xây dựng cơ bản, gồm: bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là trách nhiệm chung của xã hội, có sự kế thừa, phát triển các quy định hiện hành, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế phù hợp với điều kiện tại Việt Nam; bảo đảm sự cân bằng trong giao dịch giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh trên cơ sở tăng cường nhận thức và năng lực tự bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

Đối với nội dung hoàn thiện quy định về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Bộ trưởng Bộ Công Thương cho biết, nhằm tăng cường trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Dự thảo Luật đã hoàn thiện quy định về thu hồi sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật, về bảo vệ thông tin của người tiêu dùng trong quá trình thực hiện các giao dịch, đặc biệt là các giao dịch trên không gian mạng.

Về bổ sung quy định về một số giao dịch đặc thù, trong bối cảnh phát triển của công nghệ thông tin, để kịp thời điều chỉnh và tăng cường bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong các giao dịch có yếu tố mới, đặc thù, Dự thảo Luật bổ sung một Chương quy định về các giao dịch đặc thù.

Trong đó, hoàn thiện quy định về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh trong việc cung cấp thông tin, giao kết hợp đồng, tiếp nhận, giải quyết yêu cầu của người tiêu dùng trong các giao dịch, đặc biệt là giao dịch trên không gian mạng.

Đối với việc hoàn thiện quy định về tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, thực hiện chủ trương tăng cường xã hội hóa trong công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Dự thảo Luật đã bổ sung quy định nhằm xác định rõ quyền, nghĩa vụ, hoạt động của các tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; bổ sung quy định nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức xã hội khi thực hiện một số hoạt động bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng do Nhà nước giao.

Báo cáo thẩm tra về nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy cho biết, Ủy ban KH,CN&MT cơ bản nhất trí với sự cần thiết sửa đổi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) theo Tờ trình của Chính phủ.

Dự thảo Luật đã bổ sung quy định về một số giao dịch đặc thù như (1) giao dịch từ xa, (2) cung cấp dịch vụ liên tục, (3) bán hàng trực tiếp bao gồm các hình thức bán hàng tận cửa, bán hàng đa cấp và bán hàng không tại địa điểm giao dịch thường xuyên.

Tuy nhiên, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, cần tiếp tục rà soát để bảo đảm các khái niệm về giao dịch đặc thù thật sự rõ ràng, mạch lạc, đặc biệt là các hình thức bán hàng trực tiếp.

Liên quan đến nội dung này, ông Huy cho biết, có ý kiến đề nghị bổ sung hợp đồng theo mẫu đối với giao dịch qua môi trường điện tử, nền tảng thương mại điện tử và giải quyết tranh chấp trực tuyến đối với các giao dịch tiêu dùng giá trị nhỏ và giao dịch điện tử vì các giao dịch qua môi trường điện tử, nền tảng thương mại điện tử có đặc thù riêng.

Ý kiến khác cho rằng, một số quy định trong dự thảo Luật chỉ phù hợp với các giao dịch, kinh doanh, tiêu dùng có tính "truyền thống" mà chưa tính đến mô hình kinh doanh có yếu tố mới, công nghệ mới hoặc trong điều kiện chuyển đổi số.

"Vì vậy, cần nghiên cứu bổ sung quy định phù hợp với nền kinh tế số, môi trường kinh doanh số để bảo vệ người tiêu dùng trong các giao dịch điện tử", Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nhấn mạnh.

Đồng thời, ông Huy cũng nhắc tới đề nghị của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường về việc tiếp tục rà soát các nội dung liên quan, đối chiếu với các quy định trong dự thảo Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi).

Theo Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường, có ý kiến đề nghị dự thảo Luật cần có những quy định cụ thể và rõ hơn, nhằm đảm bảo chất lượng hàng hóa khi giao dịch trên môi trường không gian mạng, bảo đảm quyền lợi chính đáng cho các bên, xây dựng văn hóa tiêu dùng lành mạnh; bổ sung các quy định về việc giao dịch trên môi trường mạng cần áp dụng tiêu chuẩn, kỹ thuật liên quan.

Về các giao dịch đặc thù giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh (Điều 37), có ý kiến đề nghị tách hình thức bán hàng đa cấp ra khỏi bán hàng trực tiếp vì bán hàng đa cấp không phải là hình thức bán hàng trực tiếp. Hơn nữa, cần điều chỉnh riêng hình thức bán hàng đa cấp vì đây là hình thức ngày càng phát triển, có nhiều yếu tố tiềm ẩn vi phạm quyền lợi của người tiêu dùng.

Đặc biệt, báo cáo thẩm tra dành nhiều thời gian cho nội dung giải quyết tranh chấp. Dự thảo đang quy định 4 phương thức giải quyết tranh chấp, trong đó thương lượng, hòa giải là phương thức được sử dụng phổ biến nhất, chiếm 80% phương thức xử lý các vụ việc khiếu nại của người tiêu dùng.

Tuy nhiên, kết quả thương lượng, hòa giải nhiều khi không được các bên nghiêm túc thực thi do giá trị pháp lý của biên bản thương lượng, hòa giải thành là không cao.

Hai phương thức Trọng tài và Tòa án không được nhiều người tiêu dùng lựa chọn do thủ tục phức tạp, thời gian giải quyết vụ việc khá dài, chi phí cao trong khi giá trị các vụ việc vi phạm quyền lợi người tiêu dùng thường thấp.

10 năm qua, số vụ việc được giải quyết thông qua trọng tài và tòa án rất ít, đặc biệt các vụ việc do hội đại diện cho người tiêu dùng về các vụ án công cộng rất ít, chỉ có 1 đến 2 vụ.

Đây là lý do một số đại biểu Quốc hội lo ngại, các quy định về điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn chưa thực sự rõ ràng, chặt chẽ để có cơ sở áp dụng thủ tục rút gọn. Dự thảo Luật chỉ quy định điều kiện "vụ án đơn giản", nhưng không có tiêu chí thế nào là "đơn giản".