Hiểu rõ nhu cầu, tập tính và hành vi của voi qua các chương trình giám sát, góp phần chuyển hướng xung đột voi- người sang chung sống hài hòa thuộc dự án thí điểm tại Đồng Nai của tổ chức Humane Society International (HSI) tại Việt Nam và các đối tác Chính phủ.

Dự án với cách tiếp cận hợp tác ứng dụng khoa học công nghệ vào hoạt động giám sát voi qua việc đặt bẫy ảnh, phân tích đánh giá cơ sở dữ liệu thu thập và đề xuất giải pháp bảo tồn có tính khả thi cao (đảm bảo tính khoa học và thực tiễn) đã tạo nên một phát kiến mới trong nỗ lực bảo tồn voi hoang dã tại Việt Nam, góp phần duy trì, bảo tồn và phát triển loài được xếp vào bậc nguy cấp trong danh mục Sách đỏ của IUCN. 

Dự án là nỗ lực chung giữa Cục Lâm nghiệp (Bộ Nông nghiệp và PTNT), Chi cục Kiểm lâm Đồng Nai và HSI. Các sáng kiến được thử nghiệm này của dự án đang được đánh giá, rút ra bài học kinh nghiệm để đề xuất đưa vào Kế hoạch hành động quốc gia về bảo tồn voi tại Việt Nam giai đoạn 2023- 2032, tầm nhìn 2050.

Chương trình thí điểm này gồm: Đặt bẫy giám sát voi để định dạng từng cá thể, nắm bắt cấu trúc đàn.   Ứng dụng công nghệ linh hoạt để giám sát các vụ xung đột voi - người. Khảo sát vùng sống/vùng phân bố của voi hướng tới mục tiêu thấu hiểu hơn hành vi và nhu cầu của voi, mức độ và tần suất xung đột để có thể điều chỉnh các biện pháp giảm thiểu xung đột voi người theo hướng nhân đạo.

Báo cáo của dự án cho thấy, quần thể voi hoang dã tại Việt Nam suy giảm mạnh từ khoảng 2.000 cá thể (trước năm 1990) xuống còn khoảng 100-130 con trong vòng 3 thập niên gần đây. Đồng Nai là nơi sống của quần thể voi hoang dã lớn thứ hai trên cả nước và có nguồn lực về con người và kỹ thuật để ứng dụng khoa học công nghệ mới. 

Trong hai năm qua, HSI đã thực hiện chương trình giám sát voi bằng bẫy ảnh để xây dựng một cơ sở dữ liệu có được đầy đủ nhất các thông tin tại Việt Nam, ghi nhận và định dạng được từng cá thể voi về lập thẻ định dạng riêng gồm tên tiếng Việt, tuổi, giới tính, đặc điểm nhận dạng riêng nổi bật để phân biệt giữa các cá thể; đặc điểm thể trạng và xác định phân loại nhóm, đàn cụ thể trong sinh cảnh sống của chúng. 

Thông qua kết quả nghiên cứu của dự án, các nhà nghiên cứu đã ghi nhận và xác định được số lượng cá thể voi tại Đồng Nai trên thực tế cao gấp đôi số liệu đã được ghi nhận trước đây, nghĩa là 25-27 cá thể thay vì 14 cá thể. 

Các cơ quan quản lý và HSI hy vọng kết quả khả quan tại Đồng Nai là tín hiệu tốt để có thể nhân rộng sáng kiến áp dụng mở rộng ở tất cả các tỉnh có voi phân bố tại Việt Nam, đặc biệt là ở Đắk Lắk, Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Nam nơi những quần thể voi rất quan trọng của Việt Nam đang sinh sống, nhằm xác định chính xác hơn số lượng cá thể voi trên toàn quốc.

Ông Trần Quang Bảo, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp khẳng định: "Trong những thập kỷ gần đây, cũng như các quốc gia đang phát triển khác, Việt Nam cũng luôn đối mặt với vấn đề "Bảo tồn và phát triển" làm thế nào để bảo tồn được thiên nhiên, những vẫn đảm bảo không gian cho các hoạt động phát triển kinh tê xã hội khác. Chính phủ Việt Nam luôn dành sự ưu tiên cao nhất cho các hoạt động bảo tồn thông qua việc tham gia các công ước quốc tế, cải cách thể chế và xây dựng các chương trình hành động bảo tồn loài cụ thể".

Ông Trần Quang Bảo cũng cho biết, "không giống như những can thiệp khác, dự án đặc biệt với HSI này cung cấp cho chúng tôi các giải pháp dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn. Từ quan điểm quản lý nhà nước, tôi đánh giá cao sự tham gia của nhiều bên liên quan mà dự án đã thu hút được bao gồm cộng đồng địa phương, các nhà nghiên cứu và chuyên gia bảo vệ động vật nhờ vậy mà tiếng nói của cả con người và động vật hoang dã được xem xét cẩn thận trong các khuyến nghị có tác động đến voi".

Dự án hợp tác này không chỉ giúp giám sát và hiểu rõ hơn về quần thể voi này, mà còn cung cấp các nguyên nhân sâu xa dẫn đến các vụ xung đột voi-người.

Ông Võ Văn Phi, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai cho biết: "Tỉnh Đồng Nai mong muốn là tỉnh đầu tiên áp dụng các sáng kiến mới trong nỗ lực bảo vệ các loài bị đe dọa. Việc mất con tê giác Java cuối cùng ở Vườn Quốc gia Cát Tiên yêu cầu chúng ta phải cứu các loài có nguy cơ tuyệt chủng khác để đảm bảo Đồng Nai là một trong những điểm đa dạng sinh học quan trọng nhất ở Việt Nam". 

Bà Thẩm Hồng Phượng, Giám đốc Quốc gia của HSI, cho biết: "Quần thể voi của Việt Nam hiện nay quá nhỏ đến nỗi nếu chúng ta không hành động gấp rút để bảo vệ chúng, quần thể voi này sẽ phải đối mặt với khả năng tuyệt chủng thực sự. Với dữ liệu nghiên cứu mới của HSI, ta có thể tiếp cận các tình huống xung đột dựa trên hiểu biết về các đặc điểm, hành vi, phạm vi và thói quen của những con voi cụ thể có liên quan, từ đó xây dựng các giải pháp phù hợp và khả thi có thể thúc đẩy hiệu quả hơn mối quan hệ chung sống hài hòa giữa con người và voi.

Để cụ thể hóa các khuyến nghị của hoạt động nghiên cứu thử nghiệm và các đề xuất hoạt động bảo tồn voi của Việt Nam trong thời gian tới, ông Trần Quang Bảo đề nghị các cơ quan chuyên môn, tổ chức và cá nhân liên quan tiếp tục duy trì và tổ chức triển khai các hoạt động đã được ghi nhận; nghiên cứu, cập nhật bổ sung, điều chỉnh các giải pháp phù hợp để triển khai thực hiện việc bảo tồn và phát triển bền vững quần thể voi hiện có tại Đồng Nai;

Nghiên cứu áp dụng các quy trình, giải pháp, hoạt động bảo tồn voi để nhân rộng cho các tỉnh có voi phân bố phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương.

Hoàn thiện quy trình cập nhật cơ sở dữ liệu về theo dõi, định dạng và giám sát quần thể, cá thể voi ở từng địa phương và quốc gia. Kêu gọi các tổ chức trong nước và quốc tế hỗ trợ về kỹ thuật và tài chính cho hoạt động bảo tồn voi ở Việt Nam.

Tiếp tục nghiên cứu đề xuất hoàn thiện cơ chế chính sách và xây dựng kế hoạch hành động bảo tồn voi giai đoạn 2024- 2034 và tầm nhìn đến 2050 trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

"Tôi hy vọng những bài học kinh nghiệm chúng ta có được từ chương trình thử nghiệm ở Đồng Nai sẽ được triển khai, áp dụng ở các địa phương khác của Việt Nam, mang lại cho con voi Việt Nam được sống hài hòa, thân thiện, được phục hồi và phát triển bền vững ngoài tự nhiên. Đó có lẽ sẽ là ý nghĩa lớn nhất của chương trình thử nghiệm này", ông Trần Quang Bảo nhấn mạnh.

×