Lặn lội "hái lộc rừng", không mất công trồng, kiếm trăm ngàn/ngày

Cuối tháng Mười một Âm lịch hằng năm, khi những đợt rét xuất hiện càng nhiều, là lúc những bông chít trên rừng bắt đầu bung nở, đó cũng là dịp người dân rủ nhau lên rừng hái chít về bán cho người làm chổi, kiếm thêm thu nhập.

Mùa bông chít cứ thế kéo dài qua Tết Nguyên đán, đến tận tháng Hai. Những người khỏe có thể đi rừng hái bông chít, còn người già, trẻ con ở nhà phơi chít, có người tách chít, bện chổi… Mấy năm nay, bông chít đã mang về thu nhập khá cho một số hộ ở huyện Bảo Thắng.

Mùa chít  ở Tây Bắc nói chung và ở tỉnh Lào Cai nói riêng kéo dài từ Tết Nguyên đán đến tháng Hai.

Như đã hẹn trước, 6 giờ sáng, tôi có mặt ở thôn 5, thị trấn Nông trường Phong Hải, huyện Bảo Thắng để theo chân anh Tráng A Sống lên rừng lấy bông chít.

Theo anh Sống, hiện chít cuối vụ, nên phải lên đường sớm, nếu đi muộn sẽ không đạt ngày công.Đồ nghề để đi lấy chít khá đơn giản, có người đi tay không, có người đem theo bao tải, người cẩn thận mang theo con dao đi rừng dắt ngang hông để đề phòng rắn, rết, hoặc để phát cây bụi chắn lối đi. Chân đi ủng, nai nịt gọn gàng, chúng tôi lên đường thu hoạch chít.

Xe máy tới chân núi, chúng tôi buộc phải dừng xe đi bộ. Từ chân núi dọc theo các khe nước, men theo sườn núi, những bụi chít xuất hiện ngày càng nhiều. Cuối vụ, chỉ còn bông nhỏ thưa thớt, những bông lớn, trổ sớm đã được những người như anh Sống thu hoạch từ trước Tết Nguyên đán.

Để bẻ được bông chít, anh Sống phải kéo những cây chít cao gấp 2 - 3 lần chiều cao của người, một tay cầm bông, tay còn lại cầm vào lá ở cuống bông kéo mạnh, thân chít rất giòn ở đốt, nên chỉ cần kéo hơi mạnh tay là lấy được.

Nói thì có vẻ lâu, nhưng mỗi bông chít, anh Sống chỉ mất chưa tới 3 giây để tách rời. Việc tìm bụi chít và vít ngọn chít xuống gần đất là mất thời gian hơn cả. Mặc đôi bàn tay rớm máu, anh Sống vẫn thoăn thoắt bẻ chít xếp gọn thành từng bó dưới chân.

Đi được chừng nửa tiếng, lấy được bó chít khoảng 6 - 7 kg, anh Sống khuyên tôi dừng lại ở một lán nhỏ do người dân dựng tạm, bởi đường đi cây cối rậm rạp và vừa đi vừa đợi sẽ không có thời gian lấy bông chít.

Đến gần trưa, anh Sống trở lại thúc tôi xuống núi với bông chít lớn trên vai. “Chỗ này chắc được hơn 50 kg, cuối vụ chít già, nhẹ quá, hôm nay công thấp rồi” - anh Sống than thở.

“Ở Phong Hải, Phong Niên, Bản Cầm, Bản Phiệt (Bảo Thắng) có rất nhiều người đi lấy chít như tôi. Mỗi cân bông chít tươi bán được 5.000 - 6.000 đồng. Mỗi vụ chít, người chăm chỉ kiếm được cả chục triệu đồng, người ít cũng được vài ba triệu đồng. Nhiều gia đình có thêm thu nhập trong lúc nông nhàn” - anh Sống cho biết.

Trên đường về, chúng tôi gặp Tráng A Vần, học sinh lớp 8, nhà cùng ở thôn 5, thị trấn Nông trường Phong Hải cùng em trai đi lấy chít. Hai anh em Vần lấy được bó chít tầm 5 kg, đang trên đường vác ra bán cho thương lái. Vần bảo: “Tranh thủ ngày nghỉ học, vừa chăn trâu phụ bố mẹ, em vừa lấy bông chít, bán lấy tiền mua kẹo cho em và mua sách vở để phục vụ học tập”.

Tráng A Vần và em trai ở thôn 5, thị trấn Nông trường Phong Hải, huyện Bảo Thắng mang bông chít đi bán.

Tôi tiếp tục lên đường tìm đến nhà ông Đinh Văn Tuấn, thôn Na Ó, xã Xuân Quang, một trong những hộ có hơn 10 năm làm chổi chít bán ra thị trường. Ông Tuấn trước đây cũng là một trong những người có nhiều năm đi rừng lấy bông chít về bán, nhưng hơn 10 năm trở lại đây, do sức khỏe yếu, ông không đi rừng nữa mà thu mua chít của người khác, tự mày mò cách làm chổi chít bán ra thị trường.

Vụ chít năm nay, gia đình ông Tuấn thu mua khoảng hơn 5 tấn bông chít tươi để về làm chổi bán cả năm. “Nghề làm chổi chít này chủ yếu lấy công làm lãi, phù hợp với những người sức khỏe yếu, không thể lao động nặng, nhưng cần đôi bàn tay khéo léo và tính kiên trì. Làm chổi nói thì dễ, nhưng để làm ra được những chiếc chổi đẹp, đều, bền thì khá công phu, phải đúc rút kinh nghiệm trong nhiều năm mới có được”.

Ông Đinh Văn Tuấn, thôn Na Ó, xã Xuân Quang, huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai tách và cân chít trước khi bó chổi.

Bông chít tươi từ lúc lấy về sẽ được phơi khô, công đoạn phơi khô mất từ 10 ngày đến cả tháng trời tùy thuộc thời tiết. Bông chít phải được phơi thật khô, nếu không, sau khi làm chổi sẽ bị ẩm, dễ lên mốc và hỏng. Sau đó đến công đoạn đập sạch phấn, tách nhỏ…

Những nhánh chít tách nhỏ được thợ làm chổi sắp xếp thật khéo, đảm bảo tỷ lệ dài ngắn khác nhau sao cho nhánh dài ở ngoài, nhánh ngắn ở trong và “đon” lại thành từng bó… “Để chổi chít bền, phải phơi chít thật khô, đập thật sạch phấn, còn đẹp hay xấu là do sự khéo léo của bàn tay người thợ làm chổi” - ông Tuấn cho hay.

Tùy vào cách làm của mỗi người thợ, mỗi chiếc chổi sẽ được làm từ 2 đến 5 bó, dùng dây nhựa hoặc thép bện chặt lại với nhau. Trung bình sẽ mất khoảng 7 - 8 gram chít khô là được 1 chiếc chổi thành phẩm. Cuối cùng, chổi chít được “tra” cán bằng gỗ, đóng đinh để giữ chặt và bán ra thị trường.

Chia tay những người gắn bó với bông chít, mong rằng nguồn thu từ rừng ấy sẽ không bao giờ cạn, nghề làm chổi chít sẽ phát triển hơn nữa ở vùng đất này để người dân có thêm thu nhập, cuộc sống thêm ấm no.